در عصر حاضر در برنامه ریزی ها و طراحی  محیط سکونت جوامع، خصوصا جوامع بومی و محلی،  توجه به سبک معماری سنتی و بومی بسیار تنزل یافته و به جای اهمیت دادن به مسائل کیفی محیط و رضایت خاطر بومیان، فقط به مباحث کمی آنها توجه می شود.بومیانی که سالیان دراز و از زمان اجدادی خود در خانه هایی با سبک معماری خاص جنوب روزگار می گذرانده اند و با آن فرهنگ عجین گشته اند امروز مسئولان و برنامه ریزانی از پایتخت آنان را ناگزیر به زندگی در آپارتمان های 75 متری می کنند ؛ طرح مسکن بومیان کیش همان طرحی است که سال های زیادی بحث بر سر واگذاری اراضی 200 متری و اقدام به ساخت توسط خود بومیان مطرح بود اما گویا با تدابیر مسئولان قرار است چیزی مشابه مسکن مهر تحویل داده شود! البته بومیان جزیره در گفت و گو با اقتصاد کیش می گویند این طرح به نام بومیان تمام می شود و این در حالی است که اغلب  بومیان راضی به زندگی در این خانه ها نمی شوند دقیقا مشابه آنچیزی که در شهرک رز اتفاق افتاد! به نظر می رسد علاوه بر ابهاماتی که در سامانه مسکن بومیان وجود دارد بایستی نسبت به ساخت خانه های 75 متری نیز تجدید نظر شود.

به گزارش اقتصاد کیش؛ (خبر این بود: "رونمایی از سامانه طرح مسکن بومیان جزیره کیش با حضور وزیر اقتصاد" ؛ بر اساس این خبر سامانه طرح مسکن بومیان جزیره کیش در سفر اخیر سیدعلی مدنی‌زاده؛ وزیر امور اقتصادی و دارایی رونمایی شد و در این سامانه امکان ثبت‌نام برای متقاضیان بومی فاقد مسکن جزیره کیش، فراهم شد. طرح ساخت مسکن برای بومیان جزیره کیش در زمینی به مساحت ۲۷ هزار متر مربع پیش‌بینی شده که به شکل مسکن کوتاه و میان مرتبه و با واحدهای  ۷۵ متر مربع  برای هر خانوار احداث خواهد شد. اجرا و احداث مسکن بومیان جزیره کیش بر اساس طرح مشارکت در ساخت، متناسب با نیازسنجی مردم و بر اساس داده‌های بانک‌های اطلاعاتی موجود به افراد واجد شرایط تعلق می گیرد و پس از شناسایی واجدان شرایط، اجرا خواهد شد. بنا بر اعلام مسئولان محلی جزیره کیش، اراضی در نظر گرفته شده برای احداث مسکن بومیان کیش قابلیت ساخت ۸۵۰ واحد مسکونی برای متقاضیان فاقد مسکن را دارد.) بعد از اعلام این خبر بود که انتقاداتی از سوی بسیاری از بومیان جزیره برای ساخت واحدهای مسکونی که هیچ سنخیتی با سبک زندگی چندین و چند ساله شان ندارد مطرح شد آنها حرفشان این است که گفتگویی  با بومیان منطقه پیرامون نحوه ساخت و واگذاری صورت نگرفته و البته بنا به گفته کاربران، سامانه هم با مشکلاتی مواجه است و هنوز هم در نحوه اجرا و واگذاریها و تعریف افراد بومی ابهاماتی وجود دارد.

باید گفت: بخش بسیار مهمی از سبک زندگی جوامع در محیط و فضای سکونت آنان جلوه گر شده است. بدین ترتیب هویت و بسیاری از ارزشهای مردم با مسکن متناسب با سبک زندگی آنان در آمیخته شده است. انسان  از بدو سکونت خود در مسکن، چیزی به غیر از حفاظت از ارزشهای معنوی، موقعیت های اجتماعی و اقتصادی؛ و به طور اهم هویت خویش را از جمله اهداف مهم و حیاتی زندگی خود می پنداشته؛ بدین خاطر است که بسیاری از مجتمع های مسکونی و یا به طور اخص؛ فضای سکونت در بافت های تاریخی؛ برای بسیاری از جوامع ارزشمند و تعلق خاطر فراوانی نسبت به این دسته از محیط ها وجود دارد. متاسفانه در عصر حاضر در برنامه ریزی ها و طراحی  محیط سکونت جوامع خصوصا جوامع بومی و محلی این دسته از امور بسیار تنزل یافته و به جای اهمیت دادن به مسائل کیفی محیط، فقط به مباحث کمی آنها توجه می شود. بدین جهت یکی از گرایش های مهم صاحبنظران و پژوهشگران در خصوص پرداختن به این دسته از مباحث است تا دوباره بتوان انسان و سکونت او را به طور شایسته و بایسته مورد توجه قرار داد  و ساخت مسکن را متناسب با آداب و رسوم و سنن مردم منطقه طراحی و بازآفرینی کرد. منطقه بومی نشین جزیره کیش هم مستثنی از این قاعده نیست و بومیانی که با پیشه صید و صیادی روزگار می گذرانند بایستی در بناهایی متناسب با فرهنگ و آداب و رسوم اجدادیشان زندگی کنند.

خانه‌ها یی متناسب با فرهنگ و اقلیم منطقه

در این راستا کارشناس ارشد باستانشناسی اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی هرمزگان  می گوید: تابش عمودی آفتاب در این استان،‌ شرایط خانه‌سازی را اندکی با سایر مناطق کشور متمایز کرده و به همین سبب در روزگاران گذشته، معماران خانه‌ها را مطابق اقلیم و فرهنگ بومی مردم طراحی کرده و می‌ساختند.

عباس نوروزی در این خصوص افزود: خانه‌ها را به نحوی طراحی و اجرا می‌کرده‌اند که هم آسایش و راحتی خانواده و به خصوص بانوان رعایت می‌شد و این موارد بسیار حائز اهمیت بود ؛ سرویس بهداشتی و حمام از قسمت‌های اصلی خانه فاصله و در حیاط قرار داشتند. نوروزی با اشاره به راحتی بانوان در این نوع خانه‌ها، گفت : مادر و خانم خانواده به عنوان محور خانواده دارای آرامش و آسایش بود،‌ به عنوان مثال آشپزخانه‌ها باز و به اصطلاح  امروزه اوپن نبودند تا هم مادر یا خانمی که آنجا مشغول پخت و پز است و هم میهمان احساس راحتی کنند. وی با بیان اینکه طراحی خانه، احساس آرامش را به اعضای خانواده منتقل می‌کرد، اضافه کرد:‌ وجود حیاط در خانه به همراه درخت یا درختان نخل و مرکباتی که در آن کاشته می‌شد این احساس را بیشتر می‌کرد. نوروزی گفت: گاهی چند نسل یک خانواده با هم در یک خانه زندگی می‌کردند که هر کدام از اعضای این خانواده هم برای خود اتاق مخصوص و مستقل داشتند و در اتاق‌ها هم به حیاط باز می‌شد و در جلوی در رواق یا سایه‌بانی بود که دورتادور حیاط قرار داشت. وی با اشاره به شدت تابش آفتاب و گرمای هوا در هرمزگان، یادآور شد: این رواق یا راه‌رو مانع از تابش مستقیم آفتاب به اتاق‌ها و همچنین مانع از رسیدن قطره‌های آب هنگام بارش باران به پنجره‌ها و فضای اصلی خانه می‌شد. این سازه برای این استان که دارای تابش مستقیم آفتاب و گرمای بالاست بسیار کاربردی است. نوروزی با یادآوری اینکه یکی از ویژگی‌های خانه‌های سنتی هرمزگان رعایت راحتی و آرامش بیشتر اعضای خانواده بوده است، خاطر نشان کرد: همین ویژگی‌های مثبت موجب شده اغلب افراد نسل‌های کنونی هرمزگانی که دارای تمکن مالی مناسبی هستند در پی بازگشت به سبک معماری سنتی و خانه‌های قدیمی و یا نزدیک کردن خانه‌های خود به آن خانه‌ها باشند.

پای درد و دل بومیان ...

با ذکر این مقدمه به سراغ برخی از بومیان جزیره رفتیم و نظر آنان را در خصوص طرح مسکن بومیان جویا شدیم که خواندن آن خالی از لطف نیست:

خواسته ها و نظرات بومیان شنیده شود

عبدالعلی واعظ از معتمدین بومی کیش در گفت و گو با خبرنگار ما با  اشاره به این نکته که زمین کافی برای احداث مسکن بومیان  در جزیره کیش وجود دارد و امیدواریم مشکلات ساکنان و بومیان جزیره کیش برطرف شود، گفت: تا کنون و در دوره های مختلف مدیریتی قول های زیادی برای اجرایی شدن این طرح داده شده و در هر دوره ای متراژ زمین و مدل خانه ها با هم متفاوت بوده است . واعظ ضمن تقدیر از مسئولان بابت پیگیری این طرح و با اشاره به اینکه بایستی برای مسئولان هر فرهنگ و قومیت، شکل زندگی ، رضایت خاطر بومیان و مهمتر از همه معماری بومی منطقه مهم باشد گفت: ساخت خانه های 75 متری که این روزها از آن سخن گفته می شود به هیچ عنوان مطابق با روحیات و فرهنگ حاکم بر منطقه بومیان جزیره کیش نیست! وی افزود : نگاهی به پیشینه تاریخی و فرهنگ غنی زندگی بومیان که اکثرا به صید و صیادی مشغولند نشان می دهد  گذران زندگی در خانه های حیاط دار و رفت و آمد های خانوادگی از اولویت های مهم آن هاست و قطعا اجرایی شدن طرح مسکن بومیان با این شمایل و زندگی آپارتمانی دردی از آنها دوا نخواهد کرد و روشن است که طرح موفقی نخواهد بود. واعظ با بیان اینکه لازم است مسئولان برای چنین طرح هایی پشت درهای بسته تصمیم نگیرند و حداقل حرف های بومیان را بشنوند و نظرات کسانی که قرار است در این خانه ها زندگی کنند را در تصمیم گیریهای خود لحاظ کنند گفت: متاسفانه تجربه نشان داده است چنین طرح هایی که بومیان علاقه و تمایلی به زندگی در آن ها ندارند به ضرر بومیان و به کام دیگران خواهد بود و لازم است تا قبل از اجراء  این واحد ها تجدید نظر اساسی در این طرح صورت گیرد.

هویت ما در مسکنی که زندگی می کنیم هویداست

حسن خلدون از فعالان بومگردی و گردشگری جزیره در گفت و گو با خبرنگار ما ضمن تقدیراز سازمان منطقه آزاد کیش و دبیرخانه شورایعالی منطقه آزاد و ویژه اقتصادی که بعد از مدت ها طرح مسکن بومیان  را تایید کردند و فرصتی برای بومیان و خانه دار شدن آنها مهیا شدبا  اشاره به  اعلام واگذاری خانه های آپارتمانی در متراژ 75 متر گفت: باید بگویم که ما بر اساس سبک زندگی از قدیم الایام نمیتوانیم زندگی آپارتمان نشینی داشته باشیم چون از دیر باز در جوار دریا و در خانه های سبک خاص خودمان   زندگی کرده ایم . وی گفت :  . مسکن بومی ما باید بر اساس معماری بومی ساخته شود چون هویت و معماری ما در مسکنی که زندگی می کنیم هویداست و این موضوع قطعا در زندگی آپارتمان نشینی لحاظ نمی شود .خلدون با بیان اینکه معماری بومی خصوصا معماری جنوب برای گردشگران  هم بسیار لذتبخش است و در جذب گردشگر نیز بسیار موثر خواهد بود گفت: چند سالی است که معماری سنتی ما در طراحی و ساخت بناها نادیده گرفته می شود و جای تاسف دارد. خلدون در پایان از مسئولان خواست ساخت مسکن بومیان متناسب با هویت و فرهنگ و بصورت ویلایی طراحی و اجرا شود.

این آپارتمان ها فقط به اسم بومیان تمام می شود

یوسف قاسمی از معتمدین بومی جزیره با بیان اینک زمین هایی که اختصاص داده شده متناسب با سبک بومی جزیره نیست گفت: اگر می خواهند واقعا کمکی به بومیانی که 80 درصد آنان به کارصید و صیادی مشغولند نمایند باید رضایت آن ها را هم در نظر بگیرند. آپارتمان های 75 متری با سبک زندگی جامعه صیادی مغایرت دارد و این تصمیم و بی توجهی به این موضوع در نوع خود جالب توجه است! وی با بیان اینکه قرار بود که برای هر نفر 200 متر زمین اختصاص دهند که خودشان  ساخت و ساز نماید ادامه داد:  امروز اگر به هر خانه بومی که وارد شوید در بدو ورود 30 تا 25 متر فقط به فضای مجلسی ( اتاق  پذیرایی) اختصاص دارد و واگذاری آپارتمان های 75 متری با این سبک بسیار مغایرت خواهد داشت. قاسمی با بیان اینکه اغلب  بومیان  موافق این طرح نیستند و سبک بومی  محلی را ترجیح می دهند گفت: ما به فکر آیندگان خود هم باید باشیم چون در آینده بچه های ما هم می توانند زندگی را در همان خانه ها ادامه دهند اما با این 75 متر چگونه این سنت دیرینه ادامه پیدا خواهد کرد  و این موضوع واقعا شدنی نیست! قاسمی در پاسخ به این سوال که نظر مسئولان نسبت به اعتراضات شما چه بوده است؟ گفت: با مسئولان صحبت کردیم و گفتیم سبک مورد نظر شما متناسب با سبک زندگی صیادان و بومیان  نیست و خودشان هم قبول کردند. قرار بر بود  که  زمین های 200 متری بدهند در صورتیکه سایر مناطق مثل قشم زمین هایی با متراژ 300 تا 400 متر اختصاص داده شده است اما با همین متراژ 200 متر هم راضی هستیم. این معتمد بومی با تاکید بر اینکه  بومیان در آپارتمان زندگی نمی کنند و اگر این آپارتمان ها هم ساخته شود در نهایت به کسان دیگری واگذار خواهد شد اما به اسم بومیان تمام می شود! ادامه داد:  می توان تعهد اتی برای بومیان تعریف کرد مانند اینکه این خانه ها 20 ساله و بدون حق خرید و فروش باشد و البته بومی واقعی هیچ زمان خانه خود را نمی فروشد.

اگر قرار بر 75 متر است  هم ویلایی باشد!

علی خدیور هم که از جوانان نام آشنا و بومی جزیره کیش است در گفت و گو با خبرنگار ما گفت:  بومیان کیش معمولا خانواده های پر جمعیتی هستند و به همراه فرزندانشان و نوه هایشان دور هم زندگی می کنند. خدیور با ارائه پیشنهادی گفت: حتی اگر همین 75 متر را بصورت ویلایی واگذار کنند بسیار بهتر از شکل آپارتمانی است چون بومیان جزیره خیلی سخت می توانند بصورت آپارتمان نشینی زندگی کنند و معمولا برایشان خسته کننده است و آنجا را ترک می کنند. در مواردی هم  که خانه هایی آپارتمانی را به برخی بومیان واگذار کردند هیچگونه استقبالی نشده  چون به معنای واقعی با سبک زندگی بومیان ناسازگار است . خدیور ضمن تقدیر از مسئولان که بالاخره برای صاحبان اصلی این خاک و مرز و بوم کاری انجام دادند و این طرح را تصویب کردند ادامه داد: در این طرح باید جمیع شرایط و رضایت بومیان را هم در نظر گرفت. از نگاه من اگر همین متراژ یا بیشتر از آن در زمینی به صورت ویلایی با معماری عربی مدرن طبق نمونه هایی که در کشورهای حوزه خلیج فارس وجود دارد ساخته و اجرا شود ، کمک بزرگی به بومیان جزیره است.

سامانه در دسترس نیست!

عبدالله غریبی  هم از جوانان بومی جزیره ضمن انتقاد از دسترس نبودن سامانه گفت: از زمان اعلام عمومی برای ثبت نام بسیاری هنوز موفق به ثبت نام نشده اند و گویا از سال 99 بروز رسانی صورت نگرفته است. وی گفت: اسامی برخی هم اصلا در لیست وجود ندارد قبلا بحث زمین بود که بصورت ویلایی قرار بر واگذاری متناسب با فرهنگ بومیان بود اما امروز بحث بر سر واگذاری واحد  75 متری است که با نوع زندگی صیادان  و بومیان هیچگونه هماهنگی و سنخیتی ندارد. این منازل باید حیاط دار باشد ودر آن  درخت  کاشته می شود و رفت و آمدهای خانوادگی بسیاری دارند و از حیاط هم بسیار استفاده می کنند و برای زندگی آپارتمان نشینی مناسب نیست. ضمن اینکه من مطمعن نیستم این طرح واقعا به مرحله اجراء برسد چرا که از این طرح ها و وعده ها تاکنون بسیار دیده ایم وشنیده ایم ولی اغلب در حد همین  حرف و وعده  مانده اند و عملی نشده اند !

اظهار نظرات متفاوت و بازار شایعات داغ!

عیسی حسن پوریکی دیگر از جوانان بومی کیش  نیز در گفت و گو با خبرنگار ما با اشاره به اینکه  انتقاداتی که وارد می شود درست است و بسیاری از بومیان که این طرح شامل آنها  می شود در سامانه قادر به ثبت نام نیستند و هنوز هم نمی دانند به کجا بایستی مراجعه کنند تا مشکلشان برطرف شود گفت: چند ماه پیش از سوی بنیاد مسکن و وزارت راه و شهرسازی  بازدیدی از منطقه بومیان کیش انجام شد و با جمعی از مردم محلی و معتمدین صحبت کردند. پس از شنیدن صحبت های بومیان تاکید داشتند که همان طرحی که بومیان درخواست دارند یعنی 200 متری ویلایی اجرا شود بعد از آن مسئولان در سازمان معتقد بودند این قدر فضا ندارند و در نهایت اعلام کردند که اختصاص 250 متر فضا برای هر دو نفر امکانپذیر است. البته بعد از آن با این موضوع هم موافقت نشد و در نهایت قرار بر این شد خانه مسکن بومیان تا تایم ضرب العجلی 15 روزه تعیین تکلیف شود که البته اتفاق نیفتاد و مجددا قول راه اندازی سامانه مسکن بومیان در روز کیش داده شد و البته تا کنون محقق نشده و با مشکلاتی روبروست است. حسن پور ادامه داد: بومیانی که جد اندر جد در جزیره با سبکی خاص زندگی می کردند نمی توانند سبک زندگیشان را تغییر دهند و این تغییر بزرگ برایشان بسیار سخت  خواهد بود گفت: بعد از سفر وزیر اقتصاد به جزیره و رونمایی از سامانه، درباره توافق با بومیان برای واگذاری آپارتمان های 75 متری صحبت می کنند؛ چه توافقی؟ !بومیان در این باره توافقی نکرده اند!  و رضایت آنها  در این مورد جلب نشده است ،اما و اگرها و اظهار نظرها متفاوت است و بازار شایعات داغ؛ عده ای می گویند برای حدود 100 نفر خانه های 70  متری می دهند و عده ای دیگر صحبت از خانه های75 متری  برای 300 نفر سخن می گویند! اختلاف بین صحبت های وزیر مسکن و راه و شهر سازی و تصمیمی که با سفر وزیر اقتصاد به جزیره هم انجام شد وجود دارد . یک موضوع  دیگر هم در خصوص تعریف مردم بومی است و می گویند کسی که 20 سال است در کیش زندگی می کنند بومی محسوب می شوند و البته ما مشکلی با این موضوع نداریم و همه باید صاحب زمین شوند و همه حقشان است اما با این تفاسیر متقاضیان این موضوع بسیار زیاد خواهد بود. حسن پور گفت: این زمین ها و خانه ها در حالی به بومیان و به اسم بومیان تمام می شود که شک و شبهه های بسیاری در آن وجود خواهد داشت ؛ مشکل ما این است که می گویند توافق شده ولی توافقی نشده اما آیا  این رضایتمندی بومیان مهم نیست ؟!  وقتی قرار است بخاطر بومیان انجام شود .این بحث در حالی در کوچه های مناطق بومی نشین دهان به دهان می شود که بسیاری از بومیان متاهل که همه شرایط را هم دارا هستند  اما قادر به ثبت نام در سامانه نیستند.

و در آخر؛

به نظر می رسد طرح مسکن بومیان کیش بدون کارشناسی لازم  با عجله و بدون بررسی های لازم مطرح گردیده   است. سامانه مسکن بومیان این روزها از دسترس خارج است و بسیاری از بومیان که واجد شرایط هستند هم امکان ثبت نام ندارند و از طرفی مدل واگذاری که بسیار با سبک زندگی بومیان در تضاد است هنوز هم محل بحث است. در چنین شرایطی حتی اگر این آپارتمان ها مشابه آنچیزی که در مسکن مهر اتفاق افتاد ساخته شود با اقبال آنچنانی از سوی بومیان مواجه نخواهد شد و احتمالا در آینده کاربری دیگری پیدا می کند و ممکن است در نهایت یک طرح نیمه کاره به باقی طرح های جزیره  اضافه شود.طرحی که باید توجه شود اگر برای بومیان هست حتما باید رضایت آنها جلب شود.