اقتصاد کیش- سرویس گزارش و گفت و گو- بازی‌های محلی در زمره میراث معنوی هر آب و خاکی شمرده می‌شوند، تاریخ نشان داده که این بازی‌ها، در ایجاد پایه‌های فرهنگی هر جامعه‌ای نقش اساسی داشته‌اند؛ به همین خاطر برای پیشرفت روحیه اجتماعی، نزدیک کردن انسان‌ها به هم و ایجاد حس افتخار به ریشه‌های فرهنگی جامعه، همگی موظف به حفظ و توسعه بازی‌های بومی هستیم.

بازی‌های بومی، از اجزای یکپارچه و مهم فرهنگ مردم محسوب می‌شوند، امروزه ضرورت دارد همه ما با درک حساسیت روزافزون از میان رفتن بازی‌های قدیمی و سنتی، از هر گونه حرکتی که سبب احیاء و ماندگاری این گونه بازی‌ها می‌شود، استقبال کنیم. تنوع قومی و نژادی کم نظیر کیش یکی از دلایل به وجود آمدن و ظهورانواع مختلف بازی‌های بومی است و نکته شایان توجه در این بین، پیوند میان جسم خاکی با روح تعالی خواه در شکل گیری بازی‌های سنتی است که خود امتیاز ویژه ای در قیاس با بازی‌ها و سرگرمی‌های نوظهور به حساب می‌آید.

بازی‌های نواحی مختلف استان های جنوبی از آداب، ادبیات، رسوم محلی و اسطوره‌های کهن الهام گرفته شده‌اند، به عبارت دیگر تمام این بازی‌ها، با تأثیر پذیری از وصف حماسه‌های هر منطقه، به تبلیغ کردن نیکی‌های انسان، گرامیداشت اخلاق و روح جوانمردی توجه شایسته ای دارند.

هدف اصلی از ترویج بازی‌های بومی و محلی

ارتقای همکاری در حوزه فعالیت بدنی، در راستای تقویت احترام، تفاهم و دوستی متقابل بین انسان‌ها، به ویژه بین نسل جوان است. نوشتن کتاب، مقاله‌های علمی و دانشگاهی با هدف صیانت از بازی‌ها و سرگرمی‌های سازنده اقوام مختلف استان، باعث آشنایی بیشتر مردم با تاریخچه غنی تفریح سالم و با ارزش مردمان این کهن دیار می‌شود. کودکان ما امروز با حصار تنگ بازی‌های دوران مدرن مواجه هستند، وحشت زایی، ترویج خشونت، خرد گریزی، از جمله آثار مخرب این قبیل بازی ها است که امیدواریم با رویکردی دوباره به بازی های قدیمی و سنتی بخشی از اوقات کودکان و نوجوانان را به آن گرایش داد.

ویژگی‌های بازی‌های بومی و محلی

کارشناسان معتقدند برای طراحی بازی باید سه فاکتور اصلی را در نظر بگیرید، تقویت مهارت‌های انسان، یاد گیری و یا آموختن و سه نشاط یا تفریح لذا مهمترین و شاید بارزترین ویژگی بازی‌های بومی و محلی استان هرمزگان به واسطه تنوعش این است که دقیقاً هر سه را دارد. بعضاً دیده می‌شود ورزش‌های امروزی نشاط و تفریح را دارند اما چیزی یاد نمی‌دهند و یا برعکس.

فاطمه مستوفیان کارشناس تکنولوژی آموزشی با بیان اینکه امروز ترویج بازی‌های بومی محلی می‌تواند فواید بسیاری داشته باشد، گفت: با بررسی بازی‌های بومی محلی شهرهای کویر نشین به این نتیجه می رسیم که اولاً غالب این ورزش‌ها بر خلاف ورزش‌های پرتابی که مثلاً در شمال کشور برگزار می‌شود، همگی تیمی و در وسعتی زیاد برگزار می‌شوند یعنی دایره‌ها و یا زمین‌هایی بزرگ، وسیع و مسطح نیاز دارند و همچنین با تعداد نفرات زیاد برگزار می‌شوند این امر ریشه از فرهنگ مردم کویر دارد و در نتیجه این امر همیشه نشاط جمعی، مفهوم همکاری، دوستی، آشنایی و حتی بعضاً رفع کدورت، آشتی کنان و… را در برداشته است که ویژگی اجتماعی این بازی‌ها محسوب می‌شود.

وی می‌گوید: به واسطه اقلیم کویری غالباً بازی‌های بومی محلی با نواها و آواهایی فریاد گونه و بلند یا آوازگونه برگزار می‌شود در نتیجه همسرایی، هم نوایی و همخوانی سومین ویژگی بازی‌های بومی محلی است که در کنار حفظ اشعار و سنن به صورت سینه به سینه، سبب انتقال آن‌ها به نسل‌های بعدی و حتی تقویت مهارت‌های آوازی و دستگاه تولید صدا یا همان هنجره می‌شود لذا برای ریزترین وجوه بازی‌های بومی و محلی شما می‌توانید فواید علمی بیابید.

راه حل اشاعه بازی‌های بومی محلی

بازی‌های بومی محلی ریشه و اساسی تربیتی و معنوی دارند که غالباً حاوی نکات آموزنده هستند. رضوانی کارشناس بازی‌های بومی محلی که تالیفاتی هم در این زمینه دارد درباره راهکار اشاعه ورزش‌ها و بازی‌های بومی محلی، می‌گوید: ابتدا باید گفت برگزاری جشنواره‌های بومی و محلی حتی در سطح شهری و محله‌ای می‌تواند نخستین راه کار باشد بعد با حمایت ورزش و جوانان و حتی میراث فرهنگی می‌توان آن‌ها را اشاعه داد و به سطح شهرستان، استان و حتی کشور بسط و گسترش داد مانند آنچه امروز در بسیاری از مناطق دیده می‌شود.

رضوانی می‌گوید: موضوع دوم در مقوله راهکار برای ترویج بازی‌های بومی و محلی فرهنگ سازی است در این راه می‌بایست از رسانه‌ها، پارک‌ها، شهرداری‌ها و… شروع کرد فراموش نکنیم که بازی‌های بومی محلی ریشه و اساسی تربیتی و معنوی هم دارند که غالباً حاوی نکات آموزنده هستند پس ورود به این حوزه و همچنین شناساندن ویژگی‌های آن می‌تواند در جذب افراد موثرعمل کند.

به دلیل حساسیت موضوع و لزوم ایجاد تشکیلاتی برای ساماندهی علاقمندان به ورزش های بومی و محلی جزیره کیش به سراغ یکی از فعالان ورزش بومی جزیره کیش رفتیم.

عیسی حسن پور متولد و بومی جزیر کیش و نامی آشنا برای بچه های کوچه و پس کوچه صفین قدیم کیش است. حسن پور علاوه بر آموزش و برنامه ریزی برای برگزاری بازیهای بومی سال ها است که بازیکن فوتبال منتخب کیش است . او که سابقه بازی در لیگ 3 و لیگ 2 کشور و بازی در جام حذفی کشور را در کارنامه کاری خود دارد، امروز مربی و مسئول آموزش فوتبال بومیان کیش است.

حسن پور درباره تاریخچه بازی های بومی و محلی جزیره در گفت و گو با خبرنگار ما گفت: بازی های بومی و محلی در کیش قدمت دیرینه دارد و پدربزرگ ها و پدران ما این بازی ها را انجام می دادند و نسل به نسل به ما رسیده است.

حسن پور از بازی های قبه سطع، مكصى، كي رام و دایره نام برد و آن ها را جزء بازی های اصلی دانست. وی ادامه داد: هر کدام از این بازی ها در سه یا چهار سبک قابل اجرا است و ممکن است قوانین آن در هر منطقه متفاوت باشد. حسن پور بازیهای ساحلی و دریایی مثل شنا را هم جزء علاقمندی های لاینفک بچه های جنوب دانست.

وی استقبال جوانان و نوجوانان از بازی های بومی و محلی در کیش را باور نکردنی توصیف کرد و افزود: استقبال در میان بومیان کیش بی نظیر است و تا قبل از همه گیری بیماری کرونا بازی ها روزهای جمعه به حالت تمرینی برگزار می شد و در دوره هایی هم با اعلام قبلی مسابقات برگزار می شد و حدود 60 تا 70 شرکت کننده داشتیم . حسن پور به علاقمندی پیشکسوتان بالای 45 سال هم در ورزش بومیان کیش اشاره کرد و گفت : در این رده هم در طول ماه چند بازی انجام می شود.

حسن پور با اشاره به میزان علاقمندی و حتی استقبال شایان توجه از تماشای این بازی ها علی رغم نبود امکانات، زمین و سالن تمرینی خاص گفت: سال ها است که ورزش های بومی و محلی کیش به همت چند نفر معدود زنده نگه داشته شده است و این فرهنگ و سنت دیرینه علی رغم امتیازاتی که می تواند برای حوزه های مختلف جزیره کیش به ویژه حوزه گردشگری به همراه داشته باشد، متاسفانه مهجور مانده است.

حسن پور از لزوم ایجاد ساختار و تشکیلات برای ورزش های بومی و محلی به عنوان یکی از اصول اساسی و مهم ادامه حیات این رشته یاد کرد و گفت: وزش های بومی و محلی جزیره کیش در حال حاضر هیئت و تشکلی ندارد، این در حالی است که به هر شهری سفر کنید اهمیت خاصی برای بازی های بومی و محلی قائل می شوند و در جهت رشد و پیشرفت آن فعالیت می کنند.

حسن پور گفت: مناطق همجوار ما مانند بندر چارک، جزیره لاوان، بندر مقام و بسیاری از بنادر اطراف و حتی شهر های مجاور این بازی ها را انجام می دهند. اگر هیئتی وجود داشه باشد، می توانیم بازی ها و مسابقات دو یا چند جانبه بین این مناطق برگزار کنیم و حتی می توان به برنامه های جشنواره تابستانی نیز بازیهای بومی ومحلی را در جهت جذب گردشگری افزود.

وی با اشاره با اینکه استان های جنوبی و شهرهای عرب زبان تقریبا بازی هایی همسان دارد و ممکن است  در برخی قوانین با هم فرق داشته باشند، گفت: مثلا در استان های بوشهر و عسلویه همین بازی ها اما با اندکی تغییر برگزار می شود.  

این مربی بازیهای بومی و محلی زنده نگه داشتن فرهنگ سنت و آداب و رسوم بومیان را یکی از عناصر مهم زندگی امروز دانست و گفت: ایران دارای فرهنگ و اصالت غنی است و درهمه جای دنیا متولیان فرهنگی سعی می کنند اصالت و فرهنگ بومی شهر و کشور خود را حفظ کنند. این موضوع  از جهات مختلف به سود آن شهر است. ما هم  دوست داریم به این بازی ها و فرهنگ ها رسمیت داده شود، بعید می دانم در هیچ جای ایران چنین بازی هایی با این حجم از استقبال و تماشاگر برگزار شود.

حسن پور در پاسخ به این سوال که از نظر زیرساخت ها و امکانات ورزش های بومی، کیش امروز چه وضعیتی دارد، گفت: در حال حاضر زمین و جایی که بازی می کنیم محلی در صفین قدیم است و زمین خاصی وجود ندارد و هیچ امکانات دیگری هم نداریم. وی با ذکر این نکته که جذابیت بازیهای بومی و محلی به زمین های خاکی و بازی کنار ساحل است گفت: ما حتی زمین خاکی اختصاصی هم در اختیار نداریم و ترجیح می دهیم در فضای باز و کنار دریا و حتی  کنار زمین های ساحلی، محلی به بازی های بومی و محلی اختصاص داده شود.

وی ادامه داد: برای ساماندهی بازی های بومی و محلی در ابتدای کار حتما نیاز به تشکیل کمیته داریم و بعد از آن مسئولان موسسه ورزش و سازمان منطقه آزاد کیش بودجه ای را به آن اختصاص دهند. صحبت هایی با آقای امیری خراسانی شده و بازدیدهایی هم صورت گرفت و ایشان قول مساعد دادند اما متاسفانه به خاطر بیماری کرونا به تعویق افتاد.

حسن پور با اشاره به برگزاری فستیوال بازی های بومی و محلی در سال های گذشته؛ گفت: برگزاری چنین فستیوال هایی نیاز به حمایت دارد و در دوره هایی با استقبال بسیار خوبی روبرو شد اما ما با این بضاعت اندک نمی توانیم چنین برنامه هایی را برگزار کنیم و نهایتا در اعیاد قربان یا فطر در حد مسابقات چهار جانبه ای با جنبه تفریح و سرگرمی می توان برگزار کرد و سیاستگذاری اصلی باید از سوی مسئولان انجام شود.

حسن پور در پاسخ به این سوال که بودجه فعالیت های کنونی به چه صورت تامین می شود، گفت: بودجه به صورت کاملا شخصی با همکاری چند نفر از علاقمندان تامین می شود که ماهیانه مبلغی را به این کار اختصاص می دهند و از هیچ ارگانی حمایت نمی شویم. آموزش دادن علاقمندان هم برعهده خودمان است و علاوه بر ورزش در فعالیت های فرهنگی نیز فعالیت داریم. وی با بیان اینکه شهریه ای نیز از علاقمندان دریافت نمی شود، گفت: بضاعت مالی اندک علاقمندان اما عشق و علاقه فراوان آن ها ما را ترغیب می کند تا بدون چشمداشتی و تنها به خاطر بچه ها به فعالیت های خود ادامه دهیم.

حسن پور به نقش بازی های بومی و محلی در جذب گردشگر اشاره کرد و گفت: بازی های بومی و محلی تاثیر به سزایی در توسعه گردشگری خواهد داشت. این بازی ها به دلیل تنوع و جذابیتی که ایجاد می کند و به معرفی فرهنگ منطقه می پردازند برای گردشگران همیشه جذاب است و اصولا گردشگران دوست دارند رویدادهایی را ببینند که قبلا ندیده اند.

وی به بازی های بومی و محلی کشورهای همجوار نیز اشاره کرد و گفت: اگر برنامه ریزی ها اصولی باشد اکثر کشورهای حوزه خلیج فارس بازی های بومی محلی را انجام می دهند مانند امارات شهرعجمان و کویت هم مرکز این بازی ها است. می توان برای برگزاری این بازی تعامل داشت و کیش را هر چه بیشتر در مجامع بین المللی و منطقه مطرح کند.

حسن پور با بیان اینکه استعدادهایی که در جزیره کیش حضور دارند منحصر به فرد هستند و به همین خاطر هدف ما در نهایت خوشحالی بچه ها است به غیر از این هدف دیگری نداریم افزود: در صورت تشکیل هیئت خانواده ها هم به ما اعتماد می کنند و دوست داریم ورزش بومی و محلی کیش را توسعه دهیم.

وی افزود: در کنار بازی های بومی و محلی، فوتبال، شنا، دوچرخه سواری و بسیاری از ورزش های دیگر، در فکر توسعه ورزش بانوان هم هستیم و امیدواریم که از سوی نهادهای مربوط حمایت شود. ورزش بومی و محلی کیش با این حجم از علاقمندان  نباید تنها جنبه سرگرمی داشته باشد. شرایط مناسب وجود دارد و تنها نیازمند مدیریت و برنامه ریزی است.

آینده بازی‌های بومی محلی

امروز حال و روز بازی‌های بومی و محلی‌مان خوش نیست و باید ابتدا این امر را بپذیریم، هیچکس امروز کوچه روی مفرط را برای بچه‌ها نمی‌پسندد اما حبس شدن در آپارتمان هم ظلمی به کودک است نباید این نکته را فراموش کرد که بازی در روند آموزش مفاهیم زندگی چون همکاری، همنوع دوستی، کار تیمی و… مؤثر است و نباید کودک را از آن محروم کرد مضافاً بر اینکه والدین خود از نسلی هستند که تمام لذت بازی در کوچه‌ها را درک کرده اند و نباید فرزندشان را از آن محروم کنند.

سوی دیگر ترویج بازی‌های بومی محلی، در اختیار قرار دادن زمین بازی از سوی متولیان در کنار شناساندن بازی‌های بومی محلی توسط موسسه ورزش و حتی ورود بخش خصوصی به این موضوع می‌تواند در زمره راه کارها باشد تا بتوانیم آینده روشن‌تری را در حوزه بازی‌های بومی محلی شاهد باشیم.

خوشبختانه هنوز در جزیره کیش بازی‌های بومی و محلی از یاد نرفته‌اند اما در شهرها این امر کم کم به تاریخ می‌پیوندد لذا باید برای احیاء بازی‌های بومی و محلی با توجه به مزیت‌های فراوانشان بکوشیم. بازی مانند لباس، موسیقی، گویش و… در زمره فرهنگ ما مردم کیش است که هر کدام برای ترویج آن مسئولیتی داریم.

جزیره کیش با توجه به شرایط و ظرفیت ها و تنوع جمعیتی که از آن برخوردار است هم می تواند پایگاهی فراگیر برای برگزاری و فعال سازی ورزش های بومی و محلی اقوام مختلف ایرانی در درون خود باشد، هم مرکزی برای برگزاری مسابقات مختلف استان های کشور به خصوص استان های جنوبی ایران که تحقق آن، همت و برنامه ریزی مسئولان را می طلبد.