منطقه آزاد تجاری_ صنعتی محدوده حراست‌شده بندری و غیربندری است که از شمول برخی از مقررات جاری کشور متبوع خارج است. این مناطق با بهره‌­گیری از مزایایی مانند معافیت‌های مالیاتی، بخشودگی سود و عوارض گمرکی، نبود تشریفات دست‌وپاگیر ارزی و اداری، تسریع در فرآیندهای صادرات و واردات با جذب سرمایه‌گذاری خارجی و انتقال فناوری به توسعه کشور کمک می‌کنند. در سال‌های اخیر توجه ویژه‌ای به توسعه این مناطق داده شده است و در حال حاضر، هفت منطقه آزاد شامل کیش، قشم، چابهار، انزلی، ارس، اروند و ماکو در ایران فعال است که بالغ بر صدها پروژه عمرانی به اشکال مختلف در آنها در حال انجام است. اما تحریم‌ها و همه‌گیری کرونا چه تاثیراتی در اجرای پروژه‌های زیربنایی و عمرانی در مناطق آزاد ایران گذاشته است؟ و در سال گذشته برای کاهش اثر این تاثیرات، چه تدابیری اندیشیده شده است؟ برای پاسخ به این دو سوال با مصطفی خانزادی، معاون فنی و زیربنایی دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد تجاری ـ صنعتی و ویژه اقتصادی گفت‌وگو یی انجام شده است که می خوانید.

** تحریم‌ها باعث توقف پروژه‌ها نشد

مصطفی خانزادی با بیان اینکه ما تحریم را نمی‌توانیم نادیده بگیریم، اظهار کرد: تحریم‌ها بسیار ظالمانه است و خدا را شکر که عامل اصلی آن خودش از صحنه خارج شد، با این حال، خصوصاً پروژه‌هایی که نیاز به تجهیزات و یا تکنولوژی‌های خارجی داشتند، تحت تاثیر تحریم قرار گرفتند.
خانزادی افزود: تاثیر تحریم به این گونه بود که حتی مبالغ تجهیزات مورد نیاز پرداخت می‌شد ولی تحریم که اتفاق افتاد، شرکت طرف قرارداد می‌گفت که دیگر آنها را تحویل نمی‌دهند و در مواردی هم بود که می‌گفتند ما می‌توانیم به شما بدهیم و مشکلی هم وجود ندارد، ولی برای انتقال پول دچار چالش می‌شدیم. شما ببینید در دوران ترامپ، ما برای انتقال پول دارو دچار مشکل شدیم، دیگر این تجهیزات جای خود دارد.
او یادآور شد: خواه‌ناخواه تحریم‌ها اثر خود را گذاشت اما نکته مهم آن این است که موقعی که کشوری مثل ایران تحریم می‌شود اتکا به نفس نیروهای داخلی آن برای مقابله با این مشکلات بسیار بیشتر می‌شود.
معاون فنی و زیربنایی دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی ادامه داد: ما ایرانیان در زمان بحران معمولا کارهای فوق‌العاده‌ای را توانسته‌ایم انجام دهیم. حالا درست است که این تحریم تاثیرات منفی داشته است، ولی در پروژه‌های بسیار مهم با اتکا به نیروهای انسانی اتفاقات مهمی رخ داده و سعی شده به شکل دیگری، مشکلات جبران شده و به تولید داخل هم بیشتر توجه و بها داده شود.
خانزادی با اشاره به اینکه به طور کلی تحریم‌ها اثراتی داشته است اما باعث توقف پروژه‌های عمرانی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی نشده است، خاطرنشان کرد: باید بگویم ما هیچ پروژه عمرانی را نداریم که متوقف شده باشد اما دشواری‌های تحریم در روند تسریع پروژه‌ها تاثیر خود را گذاشته است.
او تاثیر تحریم‌ها را روی قیمت تمام شده پروژه‌ها بالا دانست و گفت: چون زمانی قیمت دلار 3600 و 4200 تومان بود و یک‌باره به این قیمت‌ها جهش پیدا کرد، طبیعی است که وقتی قراردادی که با دلار 4200 تومانی منعقد شده و یک دفعه وضعیت اینگونه می‌شود، برای اینکه بخواهیم منابع را تامین کنیم با مشکلات زیادی هم در بحث تامین پول و هم در بحث انتقال پول و نظایر آن مواجه می‌شویم. البته خوشبختانه با لطف خداوند و همت والای نیروهای متخصص داخلی و مدیران زحمت‌کش، منطقه‌ای نیست که پروژه‌ای به علت تحریم در آن متوقف شده باشد.

** تاثیر کرونا بر مناطق آزاد و ویژه اقتصادی

معاون فنی و زیربنایی دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی در ادامه با بیان اینکه کرونا خاص کشور ما نیست و در تمام دنیا کشورها را تعطیل کرده است، اظهار کرد: در مناطق آزاد تجاری هم کرونا تاثیر خود را گذاشته است اما آن نکته‌ای که درباره چه تحریم و چه کرونا وجود دارد، این است که ایران نسبت به کشورهای دیگر خیلی متفاوت است. چرا که در کشورهای دیگر سبک زندگی ماشینی است و چنین اتفاقاتی به آنان آسیب جدی وارد می‌کند، اما ما چون تجربه جنگ و تحریم را داشته‌ایم، در روزهای سخت کرونا تلاش کردیم خودمان را تطبیق دهیم و در این زمینه به نوعی آب‌دیده شده‌ایم.
خانزادی با ذکر مثالی اضافه کرد: برای مثال، در کیش در اوج کرونا پروژه‌های عمرانی را تعطیل نکردیم و با رعایت پروتکل‌های بهداشتی در عین عمل، این منطقه کمترین آسیب را در بخش پروژه‌ها در دوران کرونا داشت. چرا که همه نیروها از روابط و مقرراتی که مناطق آزاد تدوین کردند، تبعیت کردند و در حالی که بیشترین گردشگرها به این مناطق می‌روند اما اکنون هم ما کمترین درصد بیماری کرونا را در این مناطق داریم که ناشی از رعایت پروتکل‌های بهداشتی است.

** سرمایه‌گذاری خارجی در مناطق آزاد تجاری؛ فرصت یا تهدید؟

خانزادی در ادامه گفت: ما در شرایطی که تحریم هستیم و شرایط اقتصادی پایدار نیست، نه در کشور و نه در مناطق آزاد نباید انتظار داشته باشیم مشارکت‌ شرکت‌های بین‌المللی جدی باشد. با این حال، مناطق آزاد و مکان‌هایی مثل قشم، چابهار، ارس، ماکو و نظایر آن، به دلیل قابلیت‌های گردشگری و موقعیت جغرافیایی اهمیت فراوانی دارند و اگر تحریم و کرونا سد راه نباشند، ظرفیت و توجیه بالایی برای سرمایه‌گذاری‌های خارجی دارند.
او افزود: در جایی مثل چابهار، بحث ترانزیت به کشورهای آسیای میانه مطرح است و این بندر، نزدیک‌ترین مسیر به هند و چین است و محلی بسیار مهم و استراتژیک قلمداد می‌شود. از این رو، همین الان هم شرکت‌های خارجی از کشورهایی مثل چین پروژه‌های صنعتی به ویژه در بخش پتروشیمی را آغاز کرده‌اند.
معاون فنی و زیربنایی دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی تصریح کرد: با این حال، در حال حاضر، بخش قابل توجهی از ظرفیت‌های اقتصادی مناطق آزاد تجاری به دلیل شرایط تحریم و اقتصاد ناپایدار از دست رفته است و به نظر می‌رسد، ریسک سرمایه‌گذاری در این شرایط را بالا برده است اما ما امیدواریم با رفع تحریم‌ها، این سرمایه‌گذاری به زودی زود دوباره از سر گرفته شود.

**«اوراق صکوک» راه‌حل مناطق آزاد برای تامین منابع بانکی

خانزادی درباره منابع بانکی پروژه‌ها اظهار کرد: ما در پروژه‌هایی که درآمدشان خوب است، مشکلی نداریم. اگرچه که من نظر شخصی خودم بر این است که حتی اگر منابعی داریم باید ترجیحاً از منابع غیر و سرمایه‌گذاری بیرونی استفاده کنیم، یعنی دیگران را در سرمایه‌گذاری مشارکت دهیم.
او افزود: دنیا در این بخش بسیار قوی حرکت کرده و موفق هم بوده است و بهتر است که ما هم همین مسیر را برویم.
معاون فنی و زیربنایی دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی درباره نوع مشارکت در پروژه‌ها گفت: البته ما بر اساس حفظ منافع عمومی و مصالح کشور، تمرکزمان بر بومی‌سازی است اما مناطقی که به لحاظ مالی دچار مشکل شده‌اند خوشبختانه با استفاده از روش‌های نوین تامین مالی به صورت B.O.T که به منزله ساخت و بهره برداری و انتقال به دولت است، آغاز به کار کرده‌اند و پروژه‌هایی هم که به صورت EPCF به صورت طراحی، مطالعه، ساخت و سرمایه‌گذاری هستند با مشارکت بخش خصوصی انجام می‌شوند.
خانزادی درباره استفاده از منابع بانکی برای پروژه‌های عمرانی این مناطق هم تصریح کرد: در مناطق آزاد تلاش شده است که کمتر از بانک‌ها به صورت فاینانس استقراض شود، چون فاینانس‌هایی که بانک‌های داخلی در نظر می‌گیرند هم بهره‌هایشان بالا است و هم مدت زمان بازپرداخت کوتاهی دارند. اما از روش‌های خوب دیگری که از شورای عالی مجوز گرفته شده است، مثل استفاده از اوراق صکوک استفاده می‌کنیم که الان مناطق مجوزهای خود را در این زمینه دریافت کرده‌اند.
او یادآور شد: برای مثال، برای ساخت ترمینال منطقه آزاد کیش، 300 میلیارد تومان از اوراق صکوک استفاده کرده‌اند و امسال هم در نظر دارند که 700 میلیارد تومان از تسهیلات این‌چنینی استفاده کنند. همچنین در برنامه‌ریزی بندر چابهار است که حدود 500 میلیارد تومان بتوانند از اوراق صکوک استفاده کنند.
معاون فنی و زیربنایی دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد و ویزه اقتصادی در پایان گفت: در کنار این روش‌ها، برخی از پروژه‌های مشارکتی بانک‌ها هم وجود دارد که از این جهت هم در مقایسه با کشور و سرزمین اصلی به نظر می آید ما وضعیت مناسبی در بخش سرمایه‌گذاری خصوصی و غیر در مناطق آزاد تجاری و ویژه اقتصادی داشته باشیم.