جنابعالی اخیرا  در جلسه‌ای با حضور رئیس‌جمهوری شرکت کردید که موضوع آن تسهیل فعالیت بخش‌خصوصی در ارمنستان و بلاروس بود. بفرمایید مهم‌ترین مسائل مطرح شده در این جلسه چه بود؟

همان‌طور که می‌دانید رئیس‌جمهوری کشورمان به دو کشور ارمنستان و بلاروس سفر خواهند کرد. نکته مهم این است که در این سفر، علاوه بر اینکه هیأت عالی رتبه دولتی رئیس‌جمهوری را همراهی می‌کنند، نمایندگان بخش خصوصی از جمله اعضای اتاق بازرگانی یا دیگر فعالان اقتصادی که با این دو کشور ارتباط دارند یا قصد ایجاد ارتباط اقتصادی و مالی دارند هم همراه رئیس‌جمهوری خواهند بود. این جلسه با این هدف برگزار شد که پیش از حضور رسمی دکتر پزشکیان در این دو کشور، نقشه راه فعالیت بخش خصوصی ایران در این کشورها نیز بررسی شود یعنی علاوه بر ملاقات‌ها، نشست‌ها یا توافقنامه‌های رسمی که از پیش برای این دو سفر آماده شده است، این جلسه تشکیل شد تا مثل بخش رسمی و دولتی، برای بخش خصوصی هم مشخص باشد که در این سفر چه اهدافی دنبال می‌شود، یا بخش خصوصی اساساً چه نگاهی به این دو کشور دارد و چه نوع مناسباتی می‌خواهد با همتایان خود در کشورهای ارمنستان و بلاروس برقرار کند تا دولت زمینه‌های آن را فراهم کند.

آیا در گذشته هم سابقه برگزاری چنین جلساتی بود؟

در دولت‌های گذشته هم تعامل با بخش‌خصوصی پیش از سفرهای رسمی رئیس‌جمهوری معمول بود، اما آنچه جلسه اخیر  را متفاوت می‌کند، حضور و تأکید خود رئیس‌جمهوری نسبت به فعال شدن بیش از پیش بخش‌خصوصی ایران است. بالاخره برای بخش‌خصوصی ایران مهم و دارای معانی زیادی خواهد بود وقتی ملاحظه کنند که عالی‌ترین مقام دولت، شخصاً مسائل مربوط به این حوزه، بویژه در زمینه تعامل با کشورهای دیگر و بخش خصوصی آنان را دنبال می‌کند. بنابراین، این جلسه را می‌توان بیانگر نوع نگاه دولت و شخص رئیس‌جمهوری به بخش خصوصی دانست؛ نگاهی که در آن بخش خصوصی نه فقط درون مرزها و در اقتصاد ملی، بلکه می‌بایست در روابط تجاری و مناسبات اقتصادی با دیگر کشورها هم نقش‌آفرینی کند، زیرا امروز روابط بخش خصوصی کشورها با یکدیگر، اعم از سرمایه‌گذاری، تولید، تجارت و مانند اینها، اساس و پایه روابط میان دو ملت و دو کشور را می‌سازد و هرچه روابط بخش خصوصی دو کشور قوی‌تر باشد، پیوندهای سیاسی آنها هم تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد. در مجموع، دولت به بخش خصوصی به عنوان رقیب نگاه می‌کند.

اولین مقصد سفر رئیس‌جمهوری به این دو کشور اوراسیایی، ارمنستان است. اهمیت اقتصادی ارمنستان، به عنوان همسایه شمالی ما در چیست؟

می‌دانید که بیشترین حجم تجارت خارجی ارمنستان با کشور روسیه و نزدیک به 3 تا 5 میلیارد دلار است. در کنار این، بانک جهانی در یکی از گزارش‌های خود درباره ارمنستان اعلام کرد که فعالیت اقتصادی این کشور در آوریل 2025 نسبت به دوره مشابه سال قبل 5.4 درصد رشد داشت. همچنین در 4 ماه اول سال‌جاری میلادی، رشد کلی اقتصادی این کشور 4.4 درصد بوده است. به تازگی هم «مهر گریگوریان»، معاون نخست‌وزیر ارمنستان در نشست اتحادیه اروپا- ارمنستان اعلام کرد با رفع انسداد منطقه‌ای، 40 درصد از ریسک‌های حوزه انرژی ارمنستان خنثی خواهد شد. ارمنستان در برنامه استراتژیک صادرات خود برای سال‌های 2030-2025، در زمینه تضمین یک محیط رقابتی مساعد برای صادرات، توسعه زیرساخت‌ها و تضمین دسترسی لجستیکی، توسعه صادرکنندگان و قابلیت‌های آنها و گسترش بازارها و مشتریان فعالیت خواهد کرد. این موارد بیانگر این است که هم ارمنستان زمینه و بازار مستعدی برای فعالیت بخش خصوصی ایران است و بخش خصوصی ایران می‌تواند نیازهای اقتصادی گوناگون این کشور را تأمین کند و هم می‌تواند بستری برای دستیابی به بازار‌های اروپا باشد. با اینکه هرگونه افزایش روابط تجاری میان دو کشور، به تأمین امنیت و پایداری مرزهای ژئوپلیتیک هم کمک خواهد کرد.

زمینه‌های فعالیت اقتصادی ما با بلاروس چگونه است؟

بلاروس هم مانند ما کشوری تحت تحریم‌های غیرقانونی است؛ به عنوان مثال هجدهمین بسته تحریمی اتحادیه اروپا علیه این کشور در ابتدای سال 2025 اعمال شد. اما به رغم این تحریم‌ها، تولید ناخالص داخلی بلاروس در نیمه اول سال2025 نسبت به سال قبل 2.1 درصد رشد کرد. این کشور در زمینه کشاورزی پیشرو محسوب می‌شود، تا جایی که به تازگی پروژه‌های مشترک بلاروس و امارات متحده عربی در مجتمعی کشاورزی-صنعتی تعریف شده است. این موارد در کنار ظرفیت‌های صنعتی بلاروس، به علاوه سابقه همکاری و اعتمادی که میان دو کشور وجود دارد، زمینه مساعدی برای بخش خصوصی ایران فراهم می‌کند.

سؤال این است که آیا بخش‌خصوصی ایران تمایل یا توانی برای پیشبرد این سیاست‌ها دارد؟

بخش‌خصوصی ایران همواره تمایل به توسعه فعالیت‌های خود، درون و بیرون مرزها داشته است و آنچه که از آن با عنوان زمینه این کار یاد می‌شده، حمایت‌های دولت است. یعنی زمانی که حمایت‌های دولت وجود داشته باشد و دولت به عنوان مانع بخش خصوصی عمل نکند، بخش خصوصی می‌تواند دامنه فعالیت‌های خود را به سرعت کاهش دهد. در جلسه اخیر هم استقبال بخش خصوصی از رویکرد دولت چهاردهم مشهود بود و آنان از فرصت‌ها، زمینه‌سازی و اقدامات دولت برای فعالیت خودشان استقبال کردند.

دلیل حضور دبیرخانه مناطق آزاد در این جلسه چه بود؟

از میان دو مقصد رئیس‌جمهوری در این سفر، یعنی ارمنستان و بلاروس، دبیرخانه شورای‌عالی مناطق آزاد در سفر بلاروس رئیس‌جمهوری محترم را همراهی خواهد کرد. هدف هم، امضای تفاهمنامه همکاری میان دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد ایران و همتای بلاروسی برای توسعه همکاری‌هاست. اما غیر از این، واقعیت این است که مناطق آزاد ایران در دوره جدید فعالیت خود، درحال تغییر نقش، از راه واردات کالا و خدمات، به مراکز صادرات کالا و خدمات هستند و طبیعتاً بخش عمده این توان صادراتی برعهده بخش خصوصی است. اکنون یک به یک موانع پیش پای فعالیت بخش خصوصی در مناطق آزاد ایران درحال برداشته شدن است. با اینکه در سیاست‌گذاری جدید قرار است مناطق آزاد ایران که اغلب در نزدیکی مسیرهای بین‌المللی تجارت و کریدورها قرار دارند، به عنوان دروازه‌های تجارت خارجی ایران فعال باشند. بنابراین بخش عمده تولیدی که قرار است به کشورهای همسایه از جمله ارمنستان و بلاروس صادر شود، می‌تواند در مناطق آزاد تولید شود که به دلیل نزدیکی به مرزها هزینه حمل بار به بازار هدف کمتر خواهد شد.