احیای هویت ملی منوط به استفاده ابزار زبان فارسی

محمد ابراهیم انصاری لاری در این مراسم طی سخنانی  با بیان اینکه شاهنامه چنان ژرف و گسترده است که هرچقدر راجع به آن گفته و نوشته شود باز هم می توان ساعت ها بدون تکرار و بدون آنکه گرد ملالی بر ذهن مخاطب بنشیند، درباره اش صحبت کرد؛ گفت :  فردوسی در واقع این دریافت درست و دقیق را در آن اوضاع نابسامان یعنی در قرن چهارم هجری پیدا کرد که برای احیای هویت ملی، باید از ابزار زبان فارسی استفاده کرد. فردوسی عمیقا متوجه شد که اگر زبان فارسی از محاق عزلت و از حصار غربت خارج شود تبدیل به ریسمانی خواهد شد که از ابریشم اما به استحکام پولاد است و نه تنها می تواند هویت ایرانی را زنده کند بلکه می تواند حیات فرهنگی و تاریخی ایران و ایرانیان را تا همیشه تاریخ ضمانت ،حفاظت و صیانت نماید. انصاری لاری گفت: اما اینکه محتوای اثر سترگی که قرار است توسط فردوسی داوطلبانه ، خودخواسته به رشته تحریر درآید و این مأموریت تاریخی سرنوشت ساز را به عهده بگیرد و زبانش هم حتما زبان فارسی باشد؛ بایستی از چه مفاهیمی استفاده کند و با چه مضامینی این مفاهیم را عرضه بدارد و حتی با چه قالبی مطلب را ادا کند خودش از مشکلاتی بود که فرا راه فردوسی قرار داشت. انصاری لاری گفت: آن هم در شرایطی که ایران بزرگ به واسطه ضعف مفرط عباسیان و اینکه حکومتشان در بغداد رو به زوال بود چند پاره شده بود و هر گوشه ای از ایران توسط دولتی اداره می شد! در شمال و نواحی خراسان و بین النهرین مادیان ، در جنوب و جنوب غرب آل بویه و در شرق و افغانستان غزنویان حاکم بودند . هرچند سامانیان طوری درخشیدند که در قرن چهارم ایران را به عنوان عصر طلایی مشهور کردند اما در عین حال در همان عصر طلایی بزرگترین دانشمندان ایرانی آثارشان را به زبان عربی می نوشتند! یعنی یکه تازی زبان عربی به گونه ای بود که ابن سینا و فارابی آثارشان را به عربی می نوشتند و روزگار روزگار سخت و پیچیده ای بود .

"خرد" و "داد" دو فضیلت بنیادین و پایه نگارش شاهنامه

 فردوسی برای اینکه مفاهیم را به درستی تشخیص بدهد و در قالب زبان فارسی عرضه بکند تمام آثار نثر و نظم فارسی ، پهلوی و عربی راجع به ایران باستان و تاریخ ایران باستان را به دقت مطالعه کرد. انصاری در ادامه سخنان خود به مطالعه شاهنامه ابومنصوری توسط فردوسی اشاره کرد و ادامه داد: یکی از برجسته ترین نسخه های نثر فارسی کهن شاهنامه ابومنصوری بود و فردوسی از بین همه پنداره ها، نگاره ها، گزاره ها، افسانه ها و روایات تاریخی در این شاهنامه  دو مفهوم را برگزید. این دو مفهوم فراسرزمینی و فرادینی، فراتر از نژاد و مذهب حتی فراتر از اخلاق و آداب و رسوم هستند و او دو فضیلت را به عنوان فضیلت بنیادین انتخاب کرد. انصاری لاری افزود: می دانیم که فضیلت ها ریشه در سرشت و نهاد آدم ها دارند و با مزیت ها متفاوت هستند؛ فردوسی از میان فضیلت ها خرد و داد را انتخاب کرد . این دو فضیلت بنیادین است و بقیه فضیلت ها بر تنه تناور درخت خرد است که روییده می شود . در این مقال باید بدانیم که این خرد چه مفهومی دارد؛ آیا خرد و داد به مفهوم امروزی است یا مفاهیم دیگری از آن استنباط می شود؟ خرد فردوسی با عقل به معنای متعارف و متداول آن متفاوت است؛ خرد فردوسی عقل معاش نیست، عقل ابزاری نیست؛ اگر با مفهومی از عقل هم مترادف باشد همان چیزی است که پیامبر فرمود :" اول ما خلق الله عقل" فردوسی آن را ترجمه کرد : "نخست آفرینش خرد را شناخت نگهبان جان است و آن سپاس" انصاری لاری گفت: این خرد مترادف با عقل است . یا عقلی که باز فرمود: "ذره العقل افضل من صوم و صلاه " "یک ذره عقل از نماز و روزه بهتر است" انگار مولوی آن را ترجمه کرده که :" بس نکو گفت آن رسول خوش جواز/ ذره ای عقلت به از صوم و نماز/ زان که عقلت جوهر است آن دو عرض/ این دو در تکمیل آن شد مفترض " اگر نمازی هم فرض و واجب شد برای تکمیل خردورزی و عقلانیت بود . یا همان عقلی که مولوی می فرماید: "این قدرعقلی که داری گم شود/ سر که عقل از وی ببرد دم شود" این عقل یعنی خرد! یا باز مولوی می گوید : "عقل دو عقل است؛ عقل اول مکسبی که تو بیاموزی به مکتب چون شوی" (عقل اول اکتسابی است و کسبش می کنند مثل پسربچه ای که به مکتب برود و یاد بگیرد، این عقل کسبی است) "عقل دیگر بخشش یزدان بود چشمه آن در درون جان بود" این عقل خرد است که در نهاد انسان سرشته و در وجود انسان ها به ودیعه نهاده شده و همه فضیلت ها از این خرد روییده می شود. هر کسی کار و تلاش می کند به اندازه کار و تلاشش هم افزودنی هایی در طول عمرش حاصل می کند . این افزودنی ها از سه حال بیرون نیست : یا شوکت و حشمت و جاه و مقام است یا دانایی و دانش و یا ثروت و مکنت است . خداوند برای این مزیت ها هیچ محدودیتی قائل نیست. " ادیم زمین سفره عام اوست / بر این خوان یغما چه دشمن چه دوست" هرکسی هرچقدر تلاش کرد اندازه تلاشش به نتیجه خواهد رسید و اگر کسی بیشتر تلاش کند بیشتر حاصل می کند. سعدی گفت:" گر بنده چابک بود و عزمش به کار/ فزونش دهد لاجرم کردگار"

عالِمی که فضیلت نداشته باشد به تزویر و فریب دچار خواهد شد

دکتر انصاری افزود : فضیلت ها در درون انسان ها شکوفا می شود اگر مزیت حاصل کوشش است فضیلت حاصل جوشش است. فضیلت ها ثابتند زمان، مکان، نژاد، سرزمین، دین و مذهب نمی شناسند و فراتر از دین و مذهب هستند. ادیان اگر که مورد اقبال بشر قرار گرفتند و پیام انبیاء اگر از طرف مردم استقبال شد علتش این بود که این فضیلت ها را تائید کردند. اگردینی بیاید چه الهی چه بشری؛ اگر عدالت وشرافت و صداقت را تایید نکند چه استقبالی از آن خواهد شد!  وی ادامه داد: این تفاوت خرد با عقل است؛ خرد حتی با دانایی و دانش هم متفاوت است. فردوسی می گوید: "که دانش به شب پاسبان من است" اما "خرد تاج بیدارجان من است" پس دانایی هم متفاوت است . خرد یک نوع بینش است؛ قدرت تشخیص نیکی از بدی، زشتی از زیبایی، حق از باطل، دروغ از راست  گوهرین از دروغین! اگرهمه مزیت ها را کسی داشته باشه "چه فردی چه به صورت اجتماعی و یا یک ملت و یک حکومت " اما فضیلت متناسب با خودش را نداشته باشد این مزیت ها هیچ دردی را دوا نخواهد کرد. انصاری لاری گفت: عالمی که فضیلت نداشته باشد به تزویر و فریب دچار خواهد شد. متمول، متمکن و ثروتمندی که فضیلت سخاوت، دستگیری از مستمندان ، بخشش و عطا نداشته باشد ثروتش به زر تبدیل خواهد شد و قدرت، ثروت، حشمت و شوکت و فرمانروایی حکومتی که از فضیلت خرد و داد، گذشت و تدبیر برخوردار نباشد، قدرتش تبدیل به زور بی حجت و بی قبول خواهد شد. شما می دانید که ترکیب زور و زر و تزویر چه فجایعی در طول تاریخ برای بشر به ارمغان آورده است .

فردوسی به دنبال ایران خرد بنیان و دادپی بود

وی با بیان اینکه آن چه امروز می تواند روایت درست ما باشد روایت معنایی مبتنی بر فضیلت و خرد و داد است گفت: چیزی که فردوسی به دنبال آن بود ایران خرد بنیان و دادپی بود؛ چیزی که امروز هم باید به دنبال آن باشیم ایران خرد بنیان و دادپی است. فردوسی نسبت به خرد و داد بسیار حساس است و وقتی پادشاهان و پهلوانان جانب خرد و داد را کنار می گذارند حساسیتش بیشتر می شود . شما در ماجرای جمشید بنگرید؛ جمشید یکی از پادشاهان موفق شاهنامه است. فردوسی خیلی او را دوست دارد اما می گوید: "من با فرّهٔ ایزدی (خوشبختی الهی) / همم شهریاری همم موبدی". من هم پادشاه هستم هم موبد یعنی از این به بعد من مجسمه دین و سیاست شما هستم یعنی هم پادشاه هستم هم پیشوای مذهبی شما. بعد ادامه می دهد : "گرایدون که دانید من کردم این/ مرا خواند باید جهان آفرین". یعنی دیگه ادعای خدایی هم می کند! فردوسی بلافاصله این فره ایزدی را از آن می گیرد. "براو تیره شد فره ایزدی" چرا؟ "به کژی گرایید و نابخردی"  ریشه این ادعا نابخردی بود! این پادشاه هم قدرت هم ثروت و هم دانایی داشت، اما خرد نداشت! بینش و قدرت تشخیص نیک و بد از او سلب و مغرور گشته بود .

انصاری لاری بیان داشت: یا در ماجرای رستم که پهلوان محبوب فردوسی است و از رستم برای فردوسی محبوب تر نیست. در ماجرای تلخ کشتن پسر به دست پدر، فردوسی این پهلوان را تحقیر می کند و در حد چارپایان رستم را تنزل می دهد؛ گفت: "جهانا شگفتی ز کردار توست/ هم از تو شکست و هم از تو درست" از آن دو یکی را نجنبید مهر(از رستم و سهراب هیچکدام نشانه ای از مهر پدری و مهر پسری دیده نشد. ) "خرد دور بود، مهر ننمود چهر". ( خرد که دور باشد حتی مهر و عاطفه هم فراموش می شود. ) گفت : "همی بچه را باز داند ستور/ چه ماهی به دریا چه در دشت گور" . (حتی چهارپایان و ماهی ها در همه جا بچه هایشان را تشخیص می دهند) " نداند همی رستم از حرص و آز/ یکی دشمنی را ز فرزند باز" چقدر تلخ است رستم اسیر حرص و آز شد و خرد از او دور شد و قدرت تشخیص فرزندش را هم ندارد. خرد برای فردوسی خیلی مهم است و به این ترتیب و بر پایه آن با شاهان و پهلوانان برخورد می کند . پهلوانان هم به جای خود با فرمانروایان برخورد می کنند. جالب این است که شاهنامه یک درس گفتگو است . وی با بیان اینکه آئین گفتگو در شاهنامه خیلی قوی است و همه جا با هم صحبت می کنند؛ ادامه داد:  پهلوانان در جنگ ، پهلوان با پادشاه ؛ در مطلبی که پیش از این بر علیه اقتدار گرایی نوشتم ثابت کردم که پادشاهی که فردوسی به آن اعتقاد دارد نه قدرت مطلق هست اما همه چیز در اختیار اوست . نه قدرت منحصر است و نه اینکه حتما پادشاه زاده باید پادشاه شود چون تلقی ما از پادشاهی این است در حالیکه در واقعیت این نیست. رستم به کیکاووس میگوید :"همه کارت از یکدگر بدتر است/ تو را شهریاری نه اندر خور است" این آزادی بوده و این شرایط زندگی و شرایط روایتی هست  که وضعیت و جایگاه پهلوانان و فرمانروایان را حکایت می کند.

پیامد فروگذاشتن "داد"؛ دخالت بداندیشان در امور مُلک و ملت

مدیرعامل پیشین سازمان منطقه آزاد کیش افزود: در مورد داد هم همین طور است فردوسی در فرازی پیامد فروگذاشتن داد را دخالت بداندیشان در امور ملک و ملت می داند. "بخوبی زمانه تو را داد، داد    سزد گر نگیری جز از داد، یاد" در جایی خطاب به شهریار و فرمانروا می گوید: " همان چون سبکسر بود شهریار/بد اندیش دست اندر آرد بکار " بدین معنی که وقتی شهریار سبکسر بود و از داد و خرد دور شده بود بداندیشان در کار ملک و ملت دخالت می کنند .  وی ادامه داد: "همو با خرد گیرد ستیز" ؛ وقتی بداندیشان دخالت می کنند اول سعی می کنند خردمندان ، فرهیحتگان و دانایان را از صفحه سیاست و اجرا دور کنند) "کند دل به نادانی خویش تیز" ؛  این بداندیش و بدخواه کیست که می تواند در دولت رخنه کند؟ بداندیش باید خود را نیک اندیش و خیرخواه جا بزند و با تملق و چاپلوسی و مجیز بتواند رخنه کند و وقتی رخنه می کند باید جا را برای خودش باز نماید .خب؛ چه کسانی جا را برای بداندیش تنگ کرده اند؟ خردمندان ، فرهیختگان ، متخصصان و دانایان ! باید این ها را به هر شکلی حذف کند و این کار را می کنند . حضرت علی(ع) سخنی در توصیف شرایط جامعه حجاز قبل از بعثت یعنی شرایط جاهلی دارد؛ می فرماید: پیامبر در جایی مبعوث شده که جاهلان مکرم عالم ها ملجم؛ دانایان زبان بسته،محصور، محدود، منزوی و طرد شدنده اند و جاهلان بر صدر نشسته بودند و کرامت می دیدند؛ این نتیجه نابخردی است . وقتی که داد و دادگری رواج دارد؛ فردوسی بین داد و انسان و طبیعت پیوند عجیبی برقرار می کند: "زمین چون بهشتی شد آراسته/ زداد و ز ببخش پر از خواسته/ جهان گشت پر سبزه و رود و آب / سرغمگنان اندر آمد به خواب" در یک فراز دیگر می گوید: "بزد گردن غم به شمشیر داد/ نیاید همی بر دل از مرگ یاد" . انصاری لاری گفت: اینقدر این داد ارزشمند است و آرامش، امنیت، فرح ، انبساط در جامعه ایجاد می کند که حتی مردم مرگ یقینی و اجتناب ناپذیر را فراموش می کنند و به تعبیری مرگ از یاد می رود! این را مقایسه کنید با وقتی که نه تنها مرگ از یاد نرفته بلکه باید دائما خبر خودکشی مردم را هم بشنویم!  

در گذشته نمانیم و رویکردمان به آینده امیدوارانه باشد

فردوسی خود یک حکیم مرگ اندیش است و راجع به مرگ خود صحبت می کند:"همه کارهای جهان را دراست / مگر مرگ کان را در دیگراست/  ز مادر همه مرگ را زاده ایم/ به ناچار گردن ورا داده ایم/  کجایند شاهان با تاج و تخت/ کجا آن جوانان پیروز بخت/ همه خاک دارند بالین و خشت/ خنک آن که جز تخم نیکی نکشت" وی ادامه داد: یاد متعارف مرگ درست است اما اینکه با هر بهانه ای و هر برنامه فضای جامعه را مرگ آلود و غم اندود و اندوه زا بکنیم قصه دیگری است. در نهایت وقتی بیداد و ستم جای دادگری را می گیرد: "ز بیدادی شهریار جهان/  همه نیکویی باشد اندر نهان" . در بیدادگری پادشاه همه نیکی ها پنهان می شود " نزاید به هر گام در هر دشت بور" (به طبیعت هم این بیدادی اثر می کند) "شود بچه ی باز را دیده کور" "دل نرم چون سنگ خارا شود" "به دشت اندرون گرگ مردم خورد" "خردمند بگریزد از بی خرد" قحطی،خشکسالی، سیل و زلزله همه این ها نتیجه بیداد حاکم است نه نتیجه گناه مردم ! اگر به مفاهیم خرد و داد به درستی توجه کنیم می توانیم روایت خودمان را خودمان بسازیم و امید ما به این است که در گذشته نمانیم و رویکردمان به آینده امیدوارانه باشد . انصاری لاری در بخش پایانی سخنان خود گفت: در شرایط فعلی به خرد و حکمت برتر،  بیش از علم نوین نیاز داریم . ما همه چیز را دانش بنیان می خواهیم در صورتی که در کنارش باید همه چیز را خرد بنیان و داد پی یعنی با اساس داد و دادگری بخواهیم همانطور که  فردوسی می خواست.    

گفتنی است؛ مراسم نکوداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی به همت بخش خصوصی؛ هلدینگ ویرا کارنو کیش و انجمن سرمایه گذاران و کارآفرینان کیش و جمعی از حامیان بخش خصوصی جزیره کیش برگزار و با استقبال گسترده و بی سابقه کیشوندان و اصحاب فرهنگ و هنر مواجه شد. پایان بخش مراسم تجلیل و تقدیر و اهدای هدایایی به رسم یادبود به جمعی از مهمانان و دست اندرکاران برگزار کننده این مراسم بود.