فتح اله آقاسی زاده مدیر برنامه ریزی و بودجه دبیرخانه شورایعالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی  در گفتگویی به بررسی برنامه هفتم توسعه در سازمان های مناطق آزاد و ویژه اقتصادی پرداخته است.  بخوانید:

آیا با وجود مسائل و مشکلات جاری، تدوین برنامه هفتم برای کشور همچنان یک ضرورت است؟

در نگاه اول چنین بنظر می رسد که در امروزِ پر از مصائب و آلام، سخن از برنامه های بلند مدت، اندکی رویایی و شاید هم ناخوشایند است. علاوه بر این برنامه ریزی بلند مدت عموما در ایران منتقدان برجسته و محققان عمیقی را با خود دارد اما من مایلم از منظر یک مدیر اداری براین نکته تکیه نمایم که چه بخواهیم چه نخواهیم، برنامه های پنجساله بر حیات و ممات ساختار و تشکیلات عظیم اداری سایه می اندازند. بسیاری از امر و نهی ها و بسیاری از وظایف و تاکیدات از دل برنامه های ما زائیده شده اند. حتما می دانید که شکل گیری سازمان های مناطق آزاد هم از دل برنامه اول پس از انقلاب اسلامی، رخ داده است. بنابراین من مایلم وجود برنامه را مفروض گرفته و بر تعقیب آن از این منظر سخن بگویم. علاوه براین، نتیجه گیری در این خصوص که باید مُهر پایان بر برنامه های بلند مدت نهاد، به یک بازاندیشی و اصلاح عمیق نیازمند است. البته می توان بدیل های دیگری را پیدا نمود و آنها را دنبال کرد اما بنظرم در وضع موجود و در زمانه دولت پهن پیکر ایرانی، نمی توان برنامه های پنج ساله را به کناری نهاد. ساده ترین دلیل اینکه تدوین برنامه های بلند مدت، الزام قانونی است که قانون برنامه و بودجه كشور هم آمده است.
بازگردم به پرسش شما...صرفنظر از همه اینها، اتفاقا می خواهم بر این گزاره نیز تاکید نمایم که برنامه های بلندمدت از منظری می توانند ما را از وضع موجود آمیخته با روزمره گی ها، رهایی بخشند و اندکی افق های ما را بلندتر نشان دهند البته مشروط به اینکه بدانها پای بند باشیم!

از نظر شما چرا تدوین برنامه هفتم برای سازمان های مناطق آزاد، حیاتی و مهم است؟

اتفاقا باید برنامه هفتم برای مناطق آزاد بسیار بسیار مهم تر از سرزمین اصلی تلقی شود...درحال حاضر این سازمان ها با چالش‌های بیشماری مواجه هستند. هم سازمان های مناطق آزاد و هم دبیرخانه شورای‌عالی با آسیب ها و آفاتی روبرو است که در سال‌های آغازین شکل‌گیری مناطق و دبیرخانه، یا وجود نداشت یا به وسعت و عمق اکنونی نبوده است. 
بعلاوه امروز سازمان‌های نظارتی هر روز بر گسترده نمودن چتر حضور خود در دبیرخانه و سازمان‌های مناطق آزاد افزوده اند، این چتر پوشش گسترده، بطور طبیعی موجب این انتظار شده است که دبیرخانه باید بر همه اقدامات مناطق اشراف داشته باشد.
چنین نوع انتظاراتی بی سابقه و گاه با تفاسیری حداکثری از تعلقات سازمانی و وجهه نظر دستگاههای نظارتی، شکل یافته است. اگر قرار باشد این انتظارات همچنان استمرار یابد، باید نگرش‌ها و مختصات جدیدی در باره دبیرخانه و سازمان‌های مناطق  شکل گرفته و دنبال شود.
در چنین شرایطی، برنامه هفتم یک فرصت ذیقیمت برای مناطق آزاد خواهد بود چرا که عبارات و کلمات مندرج در مجموعه متون برنامه (از سیاست‌های کلی تا احکام) می‌توانند بر حیات مناطق آزاد و دبیرخانه تاثیر بگذارند...با تکیه بر توانمندی‌های بالقوه موجود، بنظر می‌رسد می‌توان در دبیرخانه و مناطق(در صورت برخورد فعال و پرانگیزه،) به عبارات و متون برنامه، سمت و سو داد.

در طرح پیشنهادی ارائه شده به چه مباحثی، پرداخته اید؟

در این طرح پس از بررسی اهمیت برنامه هفتم، به فرایند آغاز آن در کشور اشاره شده‌است. در این طرح، مطابق بررسی های صورت گرفته در پیشینه برنامه‌ریزی در ایران و علل عدم کامیابی حداکثری آن ها، مدل نظری راهبری حاکم بر برنامه هفتم مناطق آزاد نیز پیشنهاد  شده است. کنارنهادن مدل برنامه ریزی جامع و اتکاء به مدل مسئله محور یا هسته های کلیدی بدیلی است که در این طرح برای سازمان هایی مناطق آزاد، پیشنهاد شده است.
بعلاوه در طرح پیشنهادی به جهت‌گیری راهبردی و تم برنامه هفتم مناطق نیز پرداخته شده است. پیشنهاد مقدماتی برای تم برنامه عبارتند از: "اجماع عمومی و یکپارچگی مدیریتی، انسجام بخشی درونی، ارتقای کیفی، برون‌سپاری اقتصادی (بخش خصوصی توانمند و مشارکت عمومی خصوصی)" 
در طرح برنامه هفتم سازمان های مناطق و دبیرخانه،ساختار و تشکیلات پیشنهادی  برنامه که شامل کمیته‌های تخصصی، موضوعات و مباحث مرتبط و شرح وظایف کمیته ها هست، آمده است. تعداد 7 کمیته تخصصی پیش بینی ‌شده که  امید بر این است که هرکدام 4 گزارش فنی و محتوایی شامل گزارش وضع موجود، گزارش وضع مطلوب، گزارش چالش‌ها و آسیب‌ها، و گزارش راهکارها و احکام را به عنوان خروجی‌های نهایی برنامه، تولید و ارائه نمایند.
در پایان نیز فرایند و زمان بندی پیشنهادی اعلام و هم‌چنین از نهادهای مهم در فرایند تدوین برنامه نام برده شده اند.

نظرات دبیر شورایعالی و مدیران عامل سازمان های مناطق آزاد درباره برنامه هفتم چه بوده است؟

یکی از خشنودی های ما در حوزه برنامه و بودجه، توجه مشاور ارجمند رئیس جمهور و دبیر محترم شورای عالی به موضوعات اساسی و راهبردی است. من عمیقا شاهد بوده ام که نگاه بلند و توجه به آینده از دغدغه های مهم ایشان بوده است هرچند که برخی چالش های روزمره در این مسیر، سنگ انداخته است.
خوشبختانه پس از اعلام پیشنهاد ما، بسرعت از موضوع استقبال شد. مدیریت برنامه‌ریزی و بودجه دبیرخانه شورای‌عالی بدلیل شرح وظایف ذاتی خود در حوزه برنامه و نیز به جهت آگاهی از نوع فرایندها و جنس مباحثی که سازمان های مناطق با آنها روبرو اند، تلاش خود را بر این نهاد که چراغ برنامه هفتم را در حوزه عمل تعریف شده مناطق آزاد و مناطق ویژه، روشن نماید. در این راستا بتاریخ  25/4/1399 پیشنهاد اولیه شروع فرایند برنامه به دبیر محترم ارائه و پس از موافقت ایشان، طرح پیشنهادی تدوین و در تاریخ 13/5/1399 تقدیم شد. بعلاوه به تاریخ 26/5/1399 هم در قالب نشستی حضوری با حضور دبیر محترم، مفاد طرح پیشنهادی ارائه شد البته پیش از این نیز طرح پیشنهادی اولیه برای دریافت نظرات و دیدگاه‌های احتمالی، برای معاونین دبیرخانه و مدیران عامل نیز ارسال شد. پس از همه اینها در انتها موضوع در نشست مشترک 1/6/1399 با مدیران محترم عامل هم به شور و مشورت نهاده شد.
با توجه به چنین روندی، طرح حاضر ماحصل خرد جمعی و با لحاظ نمودن دیدگاه‌های ارزشمند مشاور محترم رئیس جمهور و دبیر شورای‌عالی، معاونت برنامه‌ریزی، معاونت اقتصادی، مدیران عامل و برخی صاحب‌نظران است.

زمان‌بندی پیشنهادی شما برای برنامه هفتم، چگونه است؟

تدوین برنامه هفتم در هفت گام اصلی و تا پایان اردیبهشت 1400پیش‌بینی شده‌است،  تاکید مشاور محترم رئیس جمهور و دبیر شورای عالی براین بوده است که در فرایند تدوین برنامه تسریع شود تا مفاد و خروجی های حاصله، قابل ارائه به نهادهای متولی برنامه باشد. پیشگامی سازمان های مناطق آزاد در این فرایند می تواند نتایج ثمربخشی را به ارمغان آورد.
 
هفت گام برنامه هم بشرح ذیل است:

ü    پیشنهاد آغاز فرایند تدوین برنامه به دبیر (مرداد 1399)

ü    طرح پیشنهادی برای آغاز فرایند تدوین برنامه هفتم

ü    بررسی و تصویب طرح پیشنهادی در شورای معاونین 

ü    تدوین و ابلاغ نظام نامه برنامه هفتم (دستورالعمل نظام برنامه) 

ü    شکل‌گیری کمیته ها

ü    تدوین گزارش‌های محتوایی

ü    پیشنهاد اقدامات درونی و احکام برنامه.

چقدر امیدوارید شرایط مناسب تری در برنامه هفتم برای سازمان های مناطق آزاد، ایجاد شود؟

همانطور که در بخش دیگری از این گفتگو، اشاره کرده ام برنامه هفتم مناطق، برنامه جامع نیست! برنامه هفتم مناطق، مساله محور است. بعبارت دیگر برنامه هفتم در مناطق آزاد در پی حل همه مسائل و مشکلات نیست. مسائل و موضوعات مهم نقاط کانونی برنامه هفتم مناطق آزاد، خواهند بود
همچنین چهار مضمون اصلی برنامه هفتم که می‌تواند نماینده و معرف ارزشمندی از نوع نگرشِ متولیان برنامه هفتم در مناطق آزاد و ویژه کشور تلقی شود به شرح ذیل خواهد بود:

1.    انسجام بخشی درونی و همگرایی برای نائل آمدن به اهداف بلند مدت
2.    توجه به کیفیت بخشی در مقابل اشتیاق رو به تزاید افزایش کمی تعداد مناطق در طول برنامه هفتم
3.    توجه به یکپارچگی مدیریت و ارتقای جایگاه مناطق ناظر بر فلسفه اولیه شکل‌گیری مناطق (مدیریت اختصاصی و یکپارچه و هم‌پیوند اما مستقل از مناسبات سرزمین اصلی)
4.    برون‌سپاری اقتصادی (بخش خصوصی توانمند و مشارکت عمومی خصوصی)

بعلاوه همانطور که پیش‌تر عنوان شد ماحصل مجموعه گزارش‌های موضوعی تولیدی نظام برنامه هفتم، نائل شدن به پیشنهادات اصلاحی درونی و پیشنهادات اصلاحی برونی (احکام برنامه) در حوزه سازمان‌های مناطق آزاد و دبیرخانه شورای‌عالی خواهد بود. بنابراین می‌توان انتظار داشت با تکیه بر پتانسیل‌های مناطق و خروجی‌های نهایی برنامه، شرایط بهتری برای سازمان های مناطق آزاد و مناطفق ویژه شکل گیرد. البته این امید و انتظار مستلزم همراهی نهادهای بالا دست و پایین دست تدوین برنامه خواهد بود که بنظر دست یافتنی می آید.

 و اما نکته پایانی؟

ایده اولیه ای در ذهن ما شکل گرفته که آن هم فراخوان مشارکت همه صاحبان نظر و ایده برای طی "گام هفتم" در سازمان های مناطق است. از مخاطبان این گفتگو خواهش می کنم در آینده و از طریق همین پایگاه خبری(فرینا)، به مشارکتِ فراخوان ما پاسخ مثبت دهند و ما را در این مسیر پر از امید، یاری نمایند.