به نظر می رسد تهران و پکن با توجه به وضعیت نظام بین الملل به ویژه از زمان آغاز دولت ترامپ به درک متقابلی جهت همکاری های اقتصادی بلندمدت رسیده اند. این موضوع به روشنی از سوی حسن روحانی رئیس جمهور در جلسه اول تیرماه هیات دولت بیان شد. روحانی شرایط جدید در مناسبات ایران و چین را دارای اهمیت استراتژیک برشمرد و پیشبرد مشارکت راهبردی دو کشور در مناسبات دوجانبه منطقه ای و بین الملل براساس رویکرد برد – برد را هدف اساسی این برنامه بلند مدت دانست.

بنابراین بی راه نیست اگر بگوئیم ایران و چین در حال گام برداشتن به سمت یک شراکت راهبردی هستند؛ شراکتی که فراتر از علایق سیاسی بوده و مبتنی بر منافع مشترک اقتصادی است. دقیقا در همین راستاست که ایران و چین برنامه همکاری های جامع بلند مدت دو کشور را تعریف نموده اند.

نقش جاده ابریشم جدید در همکاری های بلند مدت ایران و چین

یکی از راهبردهای اساسی چین، احیای جاده ابریشم و نگاه ویژه پکن به کشورهای آسیای میانه است. با توجه به اینکه حلقه وصل این کشورها به آب های آزاد، ایران است بنابراین چینی ها از سالها پیش دریافته اند که ترانزیت و تجارت کالا با کشورهای آسیای میانه و فراهم آوردن امکان ترانزیت صادرات و واردات این کشورها از دریای خزر به خاورمیانه، اروپا و .... بدون ایران ممکن نیست.

وجود مناطق آزاد مزیت نسبی مهمی برای ایران جهت مشارکت در این کریدور و یا همان راه ابریشم جدید است. این موضوعی است که در سخنان اخیر رئیس جمهور هم مطرح شد. به گفته روحانی، این همکاری، زمینه ای برای مشارکت ایران و چین در پروژه های اساسی و زیرساخت های توسعه ای از جمله طرح بزرگ «کمربند – راه» است. وی همچنین سرمایه گذاری مشترک در توسعه مناطق آزاد را برای ارتقای نقش این مناطق در تولید و تجارت بین المللی پرفایده دانست.

نقش منطقه آزاد انزلی در جاده ابریشم جدید

در این میان، نقش منطقه آزاد انزلی در کریدور مذکور بسیار حائز اهمیت است. نکته قابل تامل این است که تا چند سال پیش این منطقه فاقد ابتدایی ترین امکانات زیرساختی جهت مشارکت در راه ابریشم جدید بود اما با شروع کار دولت روحانی در سال 92 رضا مسرور سکان مدیریت منطقه آزاد انزلی را بر عهده گرفت و توانست طرح عظیم و راهبردی بندر کاسپین را در منطقه آزاد انزلی به بهره برداری برساند.

وی تا سال 98 مدیرعامل منطقه آزاد انزلی بود و نقش اساسی را در راه اندازی بندر کاسپین داشت. مدیریت مسرور در منطقه آزاد انزلی و راه اندازی بندر کاسپین به گونه ای بود که پس از پایان مدیریت وی در منطقه آزاد انزلی، جمعی از فعالان اقتصادی با نوشتن طوماری از مسرور به خاطر درایت و پیگیری فعال کردن واحدهای تولیدی غیر فعال خارجی و ترانزیت با تعریف و فعال کردن کریدور تجاری جدید چین و قزاقستان بندر کاسپین که در ابتدا از نظر بخشی از کارشناسان اقتصادی غیر ممکن بود، تقدیر نمودند.

پروژه یک جاده یک کمربند

چین به دنبال اجرای پروژه‌ای با نام « یک جاده یک کمربند » است که برای آن سرمایه‌گذاری 850 میلیارد دلاری صرف کرده تا بتواند با پروژه ترانزیتی ترانس پاسیفیک آمریکا رقابت کند، از این ‌رو کشورهای بسیاری تمایل به همکاری در این پروژه دارند و مسیرهای متفاوتی برای ترانزیت کالا از چین پیشنهاد شده است، برای نمونه مسیر ریلی سیبری برای اتصال چین به اروپا، ترانزیت به اروپا از مسیر منجمد شمالی که کوتاه‌ترین مسیر نیز هست ( اما به دلیل یخبندان 5 ماه از سال قابل ‌استفاده نیست)، مسیر اتصال چین به غرب از طریق بندر گواتر پاکستان ( در حال حاضر سرمایه‌گذاری سنگینی در این بندر انجام داده‌اند)، مسیر چین- قزاقستان و ایران که کالا از بندر اکتائو قزاقستان وارد بندر کاسپین در منطقه انزلی می‌شود و از این منطقه به مناطق دیگر توزیع می‌شود. برای نمونه می‌توان کالا را به‌صورت زمینی از طریق مرز بازرگان به کشورهای منطقه صادر یا در آینده با اتصال پروژه ریلی به ترکیه و بعد به اروپا ترانزیت کرد.

گفتنی است کریدور موضوع این گزارش از بندر نینگبو چین شروع شده و از طریق خط ریلی چین - قزاقستان به بندر اکتائو در این کشور می رسد و با طی مسیر در دریای خزر به بندر کاسپین متصل می شود. با شروع فعالیت این کریدور امکان ترانزیت ۱۰ میلیون تن کالا فراهم شده و مزیت اصلی این کریدور، کاهش مسافت ،زمان و هزینه حمل و نقل کالا نسبت به مسیر موجود از طریق دریای زرد، اقیانوس هند و بندرعباس در جنوب ایران می باشد.

ضمن اینکه کار اجرایی راه آهن رشت – انزلی آغاز شده و تا پایان دولت با ۴۱ کیلومتر طول به بندر کاسپین متصل می شود. با بهره برداری از این خط ریلی، ترانزیت کالا از بندر کاسپین و با شبکه ریلی ایران به خلیج فارس و آب های آزاد صورت می گیرد.

نینگبو شهری در شمال شرقی استان ججیانگ چین در ۲۵ کیلومتری دریای شرقی چین و به عنوان یکی از بنادر صنعتی و تجاری مهم این کشور از قرن هفتم تا به امروز شناخته میشود و آن را نمونه کوچکی از شهر شانگهای در اقتصاد چین قلمداد می کنند و بندر نینگبو از لحاظ توان عملیاتی در ارسال محموله های بازرگانی رتبه دوم جهان را به خود اختصاص داده است

مسیر ترانزیتی چین(اروم چی)، قزاقستان(بندر آکتائو)،ایران(بندر کاسپین) به منظور ایجاد مسیرهای جدید ترکیبی میان ایران و چین با محوریت منطقه آزاد انزلی و افزایش ظرفیت حمل و نقل بار در دریای خزر از تیر ماه سال 97 با پهلوگیری نخستین کشتی تجاری در این مسیر در مجتمع بندری کاسپین به صورت رسمی آغاز به کار کرده است. بهره برداری از این بندر نقطه عطفی در احیای جاده ابریشم جدید بود. این کریدور در دو سال اخیر از مسیر چین، بندرآکتایو قزاقستان ، بندر کاسپین با استفاده از حمل و نقل ترکیبی( ریلی- دریایی) فعال شده است و تاکنون ۶۵ کشتی تجاری بیش از ۴۰۰۰ teu کانتینر مواد اولیه واحدهای تولیدی وارد کشور شده است. نکته مهم این است این مسیر فرصت بی نظیری برای صادرات کالاهای ایرانی به چین فراهم نموده به گونه ای که مسیر برگشت این کریدور برای صادرات محصولات ایرانی راه اندازی شده و چندین محموله از ایران به چین صادر شده است.

فرصتی برای خنثی کردن اثرات تحریم

در شرایطی که آمریکا با تحریم های ظالمانه درصدد تشدید فشارهای اقتصادی بر ایران است جاده جدید ابریشم می تواند عاملی در خنثی سازی تحریم آمریکا باشد زیرا بازار کشورهای آسیای میانه و همچنین مزیت درآمدی حاصل از ترانزیت کالا ارزآوری مناسبی برای کشور به همراه خواهد داشت.

بندر کاسپین به عنوان تنها بندر نسل سوم حوزه خزر، در مسیر کریدور شمال ـ جنوب قرار گرفته و ارتباط ترانزیتی کشورهای شمال اروپا و روسیه از طریق ایران و دریای خزر به کشورهای حوزه اقیانوس هند، خلیج فارس و جنوب آسیا را برقرار می سازد.

کارشناسان اقتصادی معتقدند؛ فعال‌سازی کریدور شمال جنوب از اهمیت بالایی برخوردار است که سالیانه افزون بر یک میلیارد تن کالا از مسیر کانال سوئز به سایر نقاط جهان ترانزیت می‌شود و اگر فقط ۳ درصد از حجم بار مزبور از طریق کریدور شمال جنوب ترانزیت شود به معنی ترانزیت ۳۰ میلیون تن کالا از مسیر ایران است که به همراه خود علاوه بر درآمدهای ارزی، زمینه افزایش اشتغال‌زایی را پدید می‌آورد؛ که باعث تثبیت جایگاه منطقه‌ای ایران در معادلات اقتصادی ـ سیاسی منطقه خاورمیانه و اوراسیا می‌شود.