اگرچه هنوز تکلیف ایجاد مناطق آزاد و ویژه اقتصادی جدید در کشور هنوز مشخص نشده و لایحه مربوط به آن هنوز در مجمع تشخیص مصلحت نظام در انتظار بررسی و اعلام نظر است، اما بسیاری از کارشناسان تشکیل این مناطق را فاقد توجیه اقتصادی عنوان می‌کنند و معتقدند تشکیل این مناطق مانعی در راستای توسعه تولیدات داخل محسوب می‌شود.
 
پیشتر دولت در لایحه‌ای به مجلس دهم ایجاد هشت منطقه آزاد و ۱۰ منطقه ویژه اقتصادی را پیشنهاد کرده بود اما نمایندگان مجلس در اقدامی عجیب تعداد مناطق ویژه اقتصادی را به ۹۰ منطقه رساند که برخی تحلیلگران آن را نوعی استفاده ابزاری برای منظور کسب محبوبیت داوطلبان نمایندگی مجلس یازدهم در حوزه انتخابیه خود تفسیر کردند.
 
اما رویه تشکیل مناطق آزاد و ویژه اقتصادی در جهان چگونه است و کشورهای مترقی در این زمینه چگونه عمل می‌کنند؟
 
در این زمینه مجیدرضا حریری، رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و چین گفت: مناطق آزاد در اقتصاد جهان، آن هم در دهه‌های قبل تعاریفی داشته اند، اما با آغاز قرن بیست و یک، تعاریف قبلی راجع به مناطق آزاد جواب نمی‌دهد. اواسط قرن بیستم و بعد از جنگ جهانی دوم به این سو، مناطق آزاد مورد توجه قرار گرفتند و دلیل آن هم این بود که اقتصاد‌ها از اقتصاد دولتی به سوی اقتصاد آزاد و خصوصی در حال گذار بودند.

 حریری افزود: برای اینکه قوانین را بتوانند در جایی به صورت آزمایشی اجرا کنند و ضعف و قدرت‌های آن را پیدا کنند و بعد از آن بتوانند تعمیم به کل اقتصادشان دهند، مناطقی را به عنوان پایلوت برای اجرای برخی قوانین ایجاد می‌کردند که این مناطق هم می‌توانستند مناطق آزاد باشند و هم مناطق ویژه اقتصادی.
وی خاطرنشان کرد: امروز چند کشور محدود این کار را می‌کنند از جمله کشور چین که موضوع ایجاد مناطق آزاد را در دست اجرا دارد و دلیل آن هم این است که اقتصاد آن‌ها هم در حال تغییر به سمت اقتصاد آزاد است.

رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و چین گفت: ما در طی یکی فرآیندی که از حدود چهل سال پیش شروع شد و از سی سال پیش و پس از جنگ ایران و عراق به صورت جدی تری دنبال شد، به دنبال استفاده از مزایای مناطق آزاد بودیم، اما نتیجه آن در طی این سال‌ها به نتیجه قابل توجهی منتهی نشده است و فعالیت خاصی را به صورت پایلوت در مناطق آزاد نداشته ایم که آن را به بقیه مناطق کشور تعمیم دهیم، فقط تعداد مناطق را اضافه کرده ایم که بعضا کارنامه‌های قابل دفاعی نیز ندارند. البته این موضوع در مورد مناطق ویژه هم صدق می‌کند.
وی در ادامه اظهار کرد: برخی از این مناطق مانند کیش برای جذب گردشگری و ارائه خدمات، برخی برای توسعه صنعت مانند قشم و برخی برای تجارت بین المللی و ترانزیت مانند چابهار تاسیس شده بودند اما معتقدم تحول عمده‌ای در آن‌ها رخ نداده به جز اینکه سازمانی برای آن شکل گرفته و دارای تشکیلاتی است.

حریری افزود: اگر سیاستگذار به این نتیجه رسیده است که قوانین ما خیلی دست و پاگیر است و به همین دلیل به دنبال ایجاد مناطق آزاد جدید است، تعداد مناطق آزاد و ویژه در ایران و با توجه به وسعت کشور بی نظیر است و نمونه‌ای شبیه آن در جهان دیده نمی‌شود.
وی گفت: اگر قرار است نقاط مختلف مرزی و نقاط مستعد کشور را به صورت لکه‌های متعدد منطقه آزاد و ویژه کنیم و هنوز قوانین ما دچار کاستی‌هایی باشد، بهتر است همه کشور را منطقه آزاد کنیم، اما اگر تعداد مشکلات و موانع مناطق کم است باید این‌ها را در مدل‌های کوچکتری آزمایش کنیم و نتیجه آن را به تمام کشور توسعه دهیم که با این رویکرد این تعداد منطقه آزاد لازم نیست.

رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و چین تاکیدکرد: ایجاد منطقه آزاد و ویژه در کشور ما به یک امتیاز سیاسی برای بالا بردن محبوبیت افراد تبدیل شده است که این روند موجب لطمه به اقتصاد آن منطقه نیز می‌شود.

حریری عنوان کرد: امروز اگرچه سرمایه گذاری خارجی در مناطق وجود دارد، اما رقم‌ها بسیار کوچک است و به نظر می‌رسد ما به طور کلی در جذب سرمایه گذار خارجی موفق عمل نکرده‌ایم، اما می‌توان گفت در میان مناطق آزاد و ویژه اقتصادی، منطقه عسلویه در شرایطی که از نظر سیاسی تحت فشار نبودیم، سرمایه گذار خارجی خوبی جذب کرده بود و هم در تعریفی که برای آن شده بود، یعنی توسعه بخش پتروشیمی موفق بوده است.

وی در پایان تاکید کرد: اگر قرار است ما در هر استان چند منطقه آزاد و ویژه داشته باشیم به نظر می‌رسد بهتر باشد به فکرا ین باشیم که اقتصاد کشور را آزاد و ویژه کنیم.