از کیش صدایی می آید ...

ن- رجبی

در ایام جشنواره تابستانی سال گذشته بود که رویداد موسیقی خیابانی شاید برای نخستین بار به صورت رسمی از سوی معاون گردشگری سازمان منطقه آزاد کیش مطرح شد. این قبیل رویدادها در واقع به شکل و شمایلی که امروز در جهان برگزار می شود در ایران مرسوم نیست و طرح این موضوع در عین تعجب در میان اهالی کیش شور و نشاطی را ایجاد کرد. هر چند در آن یام آن طور که از نام موسیقی خیابانی بر می آید رویدادی به آن کیفیت برگزار نشد اما امروز زمزمه هایی از برگزاری برنامه ریزی این رویداد در کنار دیگر رویدادها در بیستم آبان ماه برابر با روز جهانی کیش و به مدت یک هفته به گوش می رسد.

با توجه به انتشار خبرهای غیر رسمی در این خصوص، نگاهی خواهیم داشت به این نوع موسیقی که در ایران دارای سابقه ای تاریخی است و همواره مورد توجه مردم بوده است. این هنر با برقراری ارتباطی مستقیم و بی واسطه با مخاطب، میان او و هنرمند پیوندی قوی برقرار میکند و تأثیر موسیقی، درست در همان لحظه اجرا حاصل میشود. به همین دلیل، موسیقی خیابانی با هرگونه تم اجرا میتواند بر رفتارهای اجتماعی و تعاملات جمعی و فرهنگی و واکنشهای شهروندان نسبت به منظر پیرامون خود، موثر باشد. نوازندگان جوان نیز با درک این نکته، به اجرای موسیقی میپردازند و خیابان را به عنوان صحنه ای برای اجرای خود برگزیده اند. نکته مهم تر آن است که موسیقی در هر دوره به تناسب شرایط همان دوره و متناسب با سلایق مخاطبان و فرهنگ غالب در جامعه به خیابانها آمده و اصل اساسی موفقیت آن و برقراری ارتباط با مخاطب نیز همین نکته است. در واقع زمان، مکان و صورت اجرای موسیقی در هر دوره به واسطه ذائقه مخاطب هر دوره و رویکردهای حاکم بر جامعه در آن دوره تعیین میشود. شکل مدرن موسیقی خیابانی نیز به معنای از بین رفتن موسیقی سنتی و آیینی نیست چرا که نسل جوان به همان اندازه که باید با فرهنگ و سنن خود آشنا شود، ذائقه ای مدرن نیز دارد که نمیتوان آن را نادیده گرفت؛ چرا که بخشی از حیات موسیقی خیابانی وابسته به نظر و سلیقه مخاطب است و این نظر در هر دوره طالب هنری متفاوت است. توجه به شأن تمامی هنرمندان موسیقی خیابانی و همچنین ارزش و مقام فرهنگ ایرانی، میتواند سلیقه تمام مخاطبان را تامین و جایگاه این هنر را نیز، همچون دیگر هنرهای شهری، در جزیره کیش تثبیت کند.

تعریف موسیقی خیابانی

موسیقی به عنوان یکی از قدیمیترین هنرها در تمدن شرق بیشترین تأثیر را بر قوه شنوایی انسان دارد. موسیقی خیابانی صورتی از این هنر کهن وگونه ای از هنر شهری محسوب میشود که از گذشته تا امروز در کشورهای مختلف وجود داشته است. در واقع موسیقی، رویدادی است که تقریبا اغلب جوامع با آن روبه رو شده اند و کمتر کسی را میتوان یافت که در طول زندگی خود نوازندگان و خوانندگان را در خیابانها و اماکن عمومی شهر ندیده و صدای ساز آنها را نشنیده باشد.

با قبول این فرض که هنر شهری در عرصه های عمومی، به دنبال تقاضای جامعه شهری و مبتنی بر کیفیت به وجود می آید، در ایران نیز موسیقی خیابانی به شکل های متفاوت و با توجه به تقاضای جامعه و همچنین متأثر از مسائل اجتماعی و سیاسی، در فضاهای عمومی شهر ظاهر شده و نوازندگان موسیقی همواره به حیات خود ادامه داده اند. اجرای موسیقی در این فضاها در دو مقیاس خرد و کلان تعریف شده است. مقیاس کلان محدود به زمان و مکان مشخص و تعریف شده ای همچون مراسم آیینی است و از مشخصه های آن، مقطعی و همگانی بودن و تکرارشوندگی است. به طوری که تعداد کثیری از شهروندان به قالب رفتار اجتماعی مشترک همه ساله برای برگزاری آن تلاش می کنند و در طول زمان جایگاه خود را در اذهان عمومی کسب کرده است. مقیاس خرد در اجرای موسیقی خیابانی نیز در قالب فرد یا گروه های کوچک چند نفره درسطح شهر است و به شکل روزمره انجام می گیرد.

علیرغم تأثیرگذاری موسیقی بر جوامع انسانی، در ایران، هنر موسیقی مخصوصا اجرای آن در فضاهای عمومی شهرکمتر مورد توجه و استقبال مسئولان دولتی و مدیران شهری قرار گرفته است اما به نظر می رسد در جزیره کیش اینگونه نخواهد بود و خبرهای خوبی در این زمینه به گوش میرسد.

اجرای موسیقی خیابانی در هر دو مقیاس خرد و کلان هنری است که کمتر به صورت مستقل در فضاهای عمومی شهر نقش ایفا کرده است، در واقع این هنر بیشتر در کنار سایر هنرها مانند نمایشهای خیابانی و همچنین مراسم آیینی و تاریخی ظاهر شده است و به اعتبار سایر رویدادهای شهری مقبولیت و پذیرش را از سمت جامعه و مسئولان کسب کرده است. به همین دلیل شاید اجرای موسیقی خیابانی به شکل مستقل پدیده جدید و غریبی به نظر برسد، اما نکته مهم آن است که اجرای موسیقی خیابانی به عنوان بخشی از هنر موسیقی، با ریشه داشتن در هنر و تمدن شرقی و ایرانی    بخشی از تاریخ و هویت هر کشور را شکل میدهد و با وجود ورود سبکهای مختلف هنری نمی توان آن را هنری وارداتی دانست.  

موسیقی خیابانی؛ هنری فراتر از تفریح

برای مقدمه باید گفت: شهر، تنها مجموعه ای از کالبدهای مصنوع نیست. شهر، به معنای صحیح تر، منظری است متشکل از عناصری متعدد که به واسطه ادراک شهروندان از آنها شکل می گیرد. در واقع مفهوم منظر شهری بدان معناست که موجودیت و هویت شهر تنها با عناصر عینی تعریف نشده و ذهنیت نیز نقش موثری در آن ایفا میکند؛ به گونه ای که نمی توان آن را جدا از عینیات دید. بخشی از ذهنیت های انسان نیز به واسطه رویدادهای سیال در شهر شکل می گیرد. موسیقی خیابانی، هنری شهری و رویدادی سیال است که به دلیل ارتباط بی واسطه و مستقیم با مخاطب، ذهنیت های قوی و عمیقی را برای او رقم میزند و چهره شهر را تغییر میدهد.

این هنر شهری از قرون اولیه میلادی در غرب وجود داشته و در ایران نیز از دوران پیش از اسلام حیات خود را آغاز کرده است. بنابراین، موسیقی خیابانی، هنری غربی و وارداتی نیست و از دیرباز در فرهنگ شرقی و ایرانی - اسلامی جایگاهی ویژه داشته است. به علاوه، نکته مهم درباره این هنر آن است که در هر دوره با صورتی متناسب با همان دوره در شهر ظاهر شده و به فراخور نیاز جامعه و ذائقه مخاطبان تغییر کرده است. چنان که مراسم آیینی، ملی و فرهنگی در ایران با نوای موسیقی در ذهنیت شهروندان ماندگار شده است. موسیقی خیابانی معاصر نیز پس از گذر از دوره ها و پذیرفتن صورتها و نام های متعدد، اکنون به دو صورت آیینی- تاریخی و موسیقی نوین و تخصصی در برخی شهر ها اجرا می شود. در واقع این هنر، طی دهه های اخیر با محدودیت ها و ممنوعیتهای بسیاری همراه بوده اما هنرمندان این عرصه همچنان به حیات خود ادامه دادند و طی دو دهه گذشته، به پررنگ و تخصصی شدن این هنر کمک کردند و جای خوشحالی است که متولیان عرصه گردشگری در منطقه آزاد کیش به چنین رویدادهای پرمخاطبی بها داده اند و امروز در اندیشه برگزاری این رویداد در جزیره کیش هستند.

خاطرات جمعی مردم هر جامعه، از جمله مفاهیم ارزشمند  آن جامعه است. در واقع این خاطرات به واسطه گره خوردن با  رویدادی جمعی معنا یافته و در اذهان ثبت شده اند. رویدادهای اجتماعی همواره پیوندی بین مردم به شمار می آید، خصوصا اگر به نوعی با آیین، فرهنگ و تاریخ آن جامعه نیز مرتبط باشد چرا که این ارتباط متضمن تعامل شهروندان و همچنین حیات شهر است.

موسیقی خیابانی را نیز می توان چنین رویدادی دانست. استفاده از این هنر شهری، به جز تأمین حیات شهر و تعامل شهروندان، برای بیان و انتقال مفاهیم مختلف از سوی هنرمندان برای مردم، نیز بسیار قابل توجه است. اما بر خلاف تصور، این رسالت موسیقی تنها در کشورهای خارجی دیده نمیشود. کیش امروز نیز بستری مناسب برای اجرای موسیقی خیابانی است و مقبولیت آن نزد مردم به این دلیل است که این هنر از دیروز با ما همراه بوده است.

موسیقی در کشور ما در دوره های مختلف با مفاهیم متعددی همچون آیین و رسوم: عید نوروز و چهارشنبه سوری، شب یلدا و ... تحولات سیاسی: موسیقی انقلابی و جنگ و موسیقی در هشت سال دفاع مقدس همراه بوده است. این هنر،چنان که اشاره شد، دامنه ای چنان وسیع و توانایی چنان بالایی دارد که می تواند در هر موقعیت به فراخور آن با جامعه پیوند برقرار کند و صدای هنرمند و یا رویداد خاص یک دوره را به گوش ملت برساند. به واقع می توان چنین گفت که موسیقی و از آن جمله موسیقی خیابانی، رویدادی فراتر از تفریح و اجرای صرف است.

این هنر دارای چنان قدرتی است که میتواند همان قدر که کودکان را با آوای فرا رسیدن نوروز خوشحال میکند، جوانانی را نیز برای دفاع از کیان وطن به سوی جبهه های جنگ بدرقه کند و نیز شهری را از شور و نشاط سرشار سازد.

نگاهی بر برگزاری فستیوال های موسیقی در دنیا

فستیوال‌های موسیقی رویدادهایی‌اند که هر ساله در کشورهای مختلف جهان برپا می‌شود مردم را از سراسر دنیا دور هم جمع می‌کند. عمدتاً بیشترین فستیوال‌های موسیقی در قاره آمریکا و اروپا برگزار می‌شوند.

فستیوال Osheaga- مونترال، کبک، کانادا

یک جشنواره‌ی کوچکِ بزرگ! فستیوال اوشیگا در سال 2006 در مونترال شکل گرفت و بهترین رویداد برای انواع سبک‌های موسیقی حال حاضر دنیا محسوب می‌شود. در این فستیوال حتی نوازندگان و خوانندگان بومی نیز به اجرا می‌پردازند و برگزاری آن در ماه آگوست است.

فستیوال Kensington Market Jazz- تورنتو، اونتاریو، کانادا

در این فستیوال سه روزه می‌توانید در اجرای انواع سبک‌های موسیقی توسط نوازندگان بومی حضور داشته باشید. نزدیکی این جشنواره به رستوران‌ها و کافه‌های اطراف باعث می‌شود حسابی خوش بگذرانید و از موسیقی و امتحان کردن غذاهای خوشمزه در کنار هم لذت ببرید و برگزاری آن در ماه سپتامبر است.

 فستیوال Boots and Hearts- اورو مدونته، اونتاریو، کانادا

فستیوال Boots and Hearts بزرگترین جشنواره موسیقی سبک کانتری در کانادا به شمار می‌رود. این فستیوال باشکوه با نوازندگی تأثیرگذار هر ساله ده‌ها هزار نفر را به استان اونتاریو می‌کشاند و شما می‌توانید در آن بهترین اجراهای موسیقی مدرن سبک کانتری را ببینید. جالب است بدانید امکان کمپینگ در این جشنواره فراهم است و گردشگران می‌توانند در آن مستقر شوند. برگزاری این رویداد در ماه سپتامبر است.

فستیوال Jazz to Juan- شهر Antibes and Juan-les-Pins، فرانسه

یکی از دلایلی که باعث می‌شود بسیاری از مردم عاشق شهر Juan-les-Pins، شوند برگزاری فستیوال بزرگ Jazz to Juan است. با شرکت در این جشنواره در مکانی منحصر به فرد در سواحل مدیترانه از ناب‌ترین موسیقی جاز لذت خواهید برد.

این رویداد در ماه ژوئیه برگزار می شود.

فستیوال -  Caixa Alfama لیسبون، پرتغال

امکان ندارد به پرتغال بروید و شیفته‌ی موسیقی فادو (Fado) نشوید. این موسیقی سنتی که در آن از گیتار پرتغالی و آواهای خاص استفاده می‌شود موجی از عشق و شادی را به قلبتان هدیه می‌کند. این موسیقی را می‌توانید در فستیوال Caixa Alfama که در مکان‌های برجسته پرتغال مانند کلیسای سائومیگل، کلیسای سائو استوائو و یا میدان پالکو کازا ارملیندا برگزار می‌شود تجربه کنید.

این رویداد در ماه سپتامبر برگزار می شود.

فستیوال The Biennial of Flamenco- سویا، اسپانیا

موسیقی فلامنکو یکی از هدایای ارزشمند اسپانیا به جهان است. در فستیوال دوسالانه فلامنکو، از آتش‌بازی‌های زیبا، ریتم گیتار اسپانیایی و کاخن و صداهای فوق‌العاده خوانندگان که با قلب و روحشان به اجرا می‌پردازند لذت خواهید برد. این فستیوال موسیقی در نوع خود بزرگترین فستیوال موسیقی فلامنکو در جهان است. این رویداد در ماه سپتامبر برگزار می شود.

 فستیوال Arena di Verona Opera Festival- ورونا، ایتالیا

نمی‌توانید تصور کنید هنگام حضور در اجراهای Arena of Verona در شهر رومئو و ژولیت تا چه اندازه احساساتتان بر شما غلبه می‌کند. اجراها از غروب شروع می‌شوند و مردم با هزاران شمع کوچک آمفی‌تئاتر روم باستان را روشن می‌کنند. طراحی آکوستیک این آمفی‌تئاتر موسیقی را با بهترین کیفیت به گوشتان می‌رساند. این رویداد در ماه سپتامبر برگزار می شود.

فستیوال Reggae Sumfest- خلیج مونتگو، جامائیکا

نام جاماییکا با سبک موسیقی رگا (reggae) گره خورده است .این فستیوال بدون شک بهترین فستیوال موسیقی رگا در دنیاست و شما از شرکت در آن پشیمان نمی‌شوید. این رویداد در ماه ژوییه برگزار می شود.

فستیوال Encuentro Internacional del Mariachi and La Charreria- گوادالاخارا، مکزیک

سبک موسیقی ماریاچی در قرن 19 میلادی در ناحیه گوادالاخارا مکزیک ظهور پیدا کرد و هر ساله اجرای آن‌ها یکی از بزرگترین گردهمایی عاشقان موسیقی دنیا محسوب می‌شود. آوازه این سبک موسیقی به فراتر از مرزهای مکزیک پا نهاده است و امروزه خوانندگان، گیتاریست‌ها، ارکسترها و نوازندگان سبک ماریاچی در قالب یک رویداد 10 روزه به اجرای موسیقی می‌پردازند.

کلام آخر:

امروزه در ایران باید اشکال مختلف و جدیدی از راه های جذب گردشگر را تجربه کرد. برگزاری رویدادهایی چون موسیقی در قالب موسیقی خیابانی شکل جدیدی از توجه و اهمیت به این هنر را که سالها از آن دوری شده در مرحله اول به مردم داخل کشور و در مرحله بعدی به جهانیان نشان می دهد. حرکت معاون گردشگری سازمان منطقه آزاد کیش به سمت برگزاری رویدادهای خاص در کشور که تا کنون به آن کمتر پرداخته شده است، می تواند فصل جدیدی از راههای جذب گردشگر را رقم بزند . برگزاری شایسته این رویدادها علاوه بر تزریق شادی و نشاط و ایجاد جذابیت های بصری در جای جای شهر و پیچیدن صدای موسیقی که در منازل از خیابانها به گوش می رسد، نوید بخش روحی تازه در کالبد جزیر کیش است. این جسارت و اقدام معاون گردشگری سازمان را ارج می نهیم و امید داریم با ادامه این روند جزیره کیش همچنان مانند گذشته یکه تاز خلاقیت نو آوری و ثبت رویدادهای نو در عرصه گردشگری کشور باشد.