دکتر سعید پورعلی

     یکی از توصیه های آخرین طرح جامع مصوب کیش با عنوان ، طرح جامع مقصد جزیره کیش که در سال 1384 برای اولین بار از سوی شورای عالی معماری و شهرسازی تصویب و ابلاغ شد ، این است که مسئولین دبیرخانه و سازمان منطقه آزاد ، وضعیت جزیره را از جهت نحوه یاری رساندن به هدف های عمومی اقتصاد و توسعه ایران در زمینه سیاست گذاری سطح ملی به بحث گذارند.همچنین به سازمان منطقه آزاد کیش تکلیف کرده است که جای خود را در برنامه های توسعه ملی بازکند و بیش ازپیش در توسعه کشور مشارکت کند. اساسا یکی از وظایف اصلی و محوری تاسیس مناطق آزاد تسریع در فرایند توسعه ملی به ویژه از طریق جذب سرمایه های داخلی و خارجی، انتقال فناوری ، شتاب بخشی به تولید مزیتی و صادرات بوده است. درهمین سند که چشم انداز جزیره  تا سال 1404را تعیین تکلیف کرده و مبنایی برای تقسیم کارملی درمسیر یاری رساندن به توسعه ایران است، چند محور به ویژه گردش گری بعنوان مزیت های اصلی جزیره معرفی شده است:چشم انداز عمومی توسعه جزیره ، ایجاد تصویرجدیدی است از مقصدی با هویت جدید تحت عنوان "باغ ایرانی در خلیج فارس". در این میان وبرای تحقق این چشم انداز، بهره مندی از قابلیت ها و ظرفیت های خدادادی و انسان ساخته ، با هدف توسعه حداکثری گردشگری از ابلاغ های بلا منازع سند طرح جامع است.

  از مسیرهای مهم ایجاد "اجماع ملی" برای به رسمیت شناختن، تثبیت و تحقق این چشم انداز ، تصویب طرح جامع جزیره در شورای عالی معماری و شهرسازی بود.البته شاید این اقدام به تنهایی برای آن مهم کفایت نکند. معمولا در کشور اسناد متعددی در حال تدوین است و دست اندرکاران مناطق آزاد باید با دقت وبه صورت مستمر ، رصد و پایش اسناد را در دستور داشته باشند. به همین دلیل است که همواره بر توسعه سهم و نقش مناطق آزاد در قالب مواد و تبصره های برنامه های توسعه کشور برای جلوگیری از تداخل چشم اندازها تاکید می شود.

   اگر بخواهم در این زمینه مصداقی سخن بگویم ، می توانم  به دو چشم انداز اقتصاد گردشگری و اقتصاد انرژی اشاره کنم. این دو چشم انداز از این جهت حائز اهمیت است که هریک با ابلاغ های خود می توانند سرنوشت متفاوتی برای جزیره کیش رقم زنند. در ابتدای یادداشتم با اشاره به طرح جامع جزیره کیش ، چشم انداز آن را در حوزه گردش گری معرفی کردم. پرسش این است که جزیره کیش در حوزه انرژی هم حرفی برای گفتن دارد؟ تدوین کنندگان اسناد چشم انداز و راهبردهای میان مدت و بلند مدت کشور ، به جزیره چگونه نگاه می کنند.

   یکی از دغدغه ها و نگرانی ها که این روزها روبه تشدید است، نسبت طرح جامع جزیره با رویکرد گردش گری و طرح توسعه میدان گازی کیش در راهبرد های گازی کشور است. زمانی این نگران دوچندان شد که شاهد بودیم در آیین رسمی بهره‌ برداری از خط لوله انتقال گاز به جزیره کیش ، در 31 مردادماه درتهران که با حضور وزیر نفت، نمایندگان استان هرمزگان و استاندار هرمزگان برگزارشد، هیچ یک از مسئولین دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد حضور نداشتند.

  میدان گازی کیش ، هفدهمین میدان بزرگ گازی دنیاست که در زیر جزیره کیش قرار گرفته است.این میدان نزدیک به 6 فاز پارس جنوبی (حدودا 170 میلیون متر مکعب در روز ) توانایی تولید دارد. این میدان در سال 1968 با انجام عملیات لرزه نگاری دوبعدی کشف گردید. حجم گازدرجای میدان در حالت مورد انتظار حدود 48 تریلیون فوت مکعب با ضریب 75درصد وحجم میعانات گازی درجای میدان درحالت مورد انتظار حدود 514 میلیون بشکه تخمین زده شده است.طرح توسعه این میدان گاز درسال 1386 شروع شده است ودر بخش فعالیت های حفاری چاه ها به اتمام و عملیات تکمیل چاه هاو احداث پالایشگاه گازی هنوز تمام نشده است. لذا مقررگردید تا تکمیل توسعه این میدان ،گاز نیروگاه های کیش از سرزمین اصلی و خط هفتم سراسری تامین شود. پروژه ای با اهمیت که در غیاب مسئولین ارشد مناطق آزاد افتتاح شد. در جزیره هم تاکنون 14 حلقه چاه جهت دار دردو کلاستر-َای و بی-حفر شده است.تکمیل و ادامه طرح توسعه میدان گازی کیش می تواند سهم ایران  از تجارت پتروشیمی خاورمیانه را به شدت افزایش دهد.ایران دومین ذخایر بزرگ گازدر جهان (8/33تریلیون متر مکعب) درست پس از روسیه(48 تریلیون متر مکعب ) را داراست. کارشناسان این حوزه معتقدند اگر ذخایر تخمینی 1/8 تریلیون متر مکعب میادین چالوس بزرگ و کوچک را به ذخایر موجود اضافه کنیم، مجموع ذخایر ایران 9/41تریلیون متر مکعب خواهدبود. پیش بینی می شود ایران با اجرای 47 پروژه در آمد صنعت پتروشیمی خود را تا سال 2027 به 50 میلیارد دلار برساند. در واقع تنها بخش پتروشیمی ایران این توانایی را داردتا به  ازای هرتن محصول حدود 15 تا 16 برابر بیشتر از نفت خام درآمد ایجاد کند ، و برای سرمایه گذاران ، براساس شرایط قراداد کنونی پتروشیمی نرخ بازدهی 30 تا 35درصدی را در مقابل نرخ 12تا15 درصدی صنایع بالا دستی ارائه دهد.

  یکی از چشم اندازهای اقتصادی ایران تنوع بخشیدن به منابع درآمدی ایران، افزون بر نفت است. چشم اندازاقتصاد ایران ارتباط تنگاتنگی  با بازار انرژی و جایگاه بین المللی ایران دارد. در اسناد بالا دستی کشور از جمله سیاست اقتصاد مقاومتی یکی از راه های جلوگیری از ضربه پذیری اقتصاد از در آمدهای نفت و گاز ، افزایش محصولات پتروشیمی است.ایران با در اختیار داشتن ذخایر متعارف گاز طبیعی که در بالا به آن اشاره شد و همچنین 157میلیارد بشکه ذخایر قابل برداشت نفت خام از پتانسیل و مزیت نسبی مناسبی برای توسعه صنعت پتروشیمی با هدف تکمیل زنچیره ارزش نفت و گاز برخوردار است. محصولات تولیدی این صنعت ، مواد اولیه بخش های زیادی از اقتصاد ایران را فراهم می کند وازاین منظر بسیار حائز اهمیت بوده و همواره مورد توجه سیاست گذاران کشور است. در سند چشم انداز 1404 صنعت نفت ، ایران باید به سهم 8 تا 10 درصدی از تجارت گاز دنیا دست پیدا کند. در حال حاضر سهم ایران از تجارت گاز دنیا کمتر از 2 درصد است.

     سیاست گذاران توسعه کشور همواره تلاش داشته اند با اتکا به ظرفیت وقابلیت حوزه گازی ، نقش محوری واصلی در کنار روسیه در چارچوب اوپک گازی ایفا کنند. بسیاری از کارشناسان حوزه انرژی براین باورند ، قابلیت های بالقوه و بالفعل ایران، به گونه ای است که امکان تحقق این چشم انداز در کوتاه مدت می تواند فراهم شود.ایران به اتکائ ذخایر گازی و موقعیت جغرافیایی ممتاز ، می تواند مبتنی بر تجارت گازبا کشورهای همسایه تبدیل به هاب گازی منطقه شود. آنچه در این میان قابل توجه است و مسئولان دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد و سازمان منطقه آزاد کیش باید با دقت و حساسیت آن را در سطوح ملی دنبال کنند، نسبت میدان گازی کیش در راهبرد گازی ایران و سند چشم انداز جزیره بعنوان یک منطقه گردشگری است. هرچند در طول سالیان متمادی منطقه آزاد کیش گام های بلندی در توسعه گردشگری برداشته است ، اما فرایند کنونی توسعه و تجربه های آن در زمینه گردش گری ممکن است در میان مدت و بلند مدت این حوزه را تهدید کند. بعبارت دیگر هرچقدر شاهد رکود این حوزه باشیم احتمال این که سرمایه گذاری های پیشین، فعلی و آتی دچار بحران شوند دور از انتظار نیست. زمانی این نگرانی فزون تر می شود که اخبار منتشر شده در در پایگاه خبری اول نفت و انرژی جهان(oil .PRIC.COMدر تحلیلی به قلم سایمون اتکینز (30 آگوست2022)، نویسنده سرشناس وروزنامه نگار حوزه نفت، گاز، فارکس،اوراق قرضه ،اقتصاد و ژئو پلیتیک به نقل از جواد اوجی وزیر نفت ایران خبر از انتخاب جزیره کیش به عنوان هاب حیاتی گاز می دهد. وی در یادداشت خود که توسط پایگاه خبری دیپلماسی ایرانی ترجمه و بازنشر شده است، آورده است که ظاهرا قرار است جزیره کیش بعلت جایگاه ژئو پلیتیکی و قابلیت های گازی هم بعنوان قطب پالایش گازبرای تولید پتروشیمی های باارزش ضد تحریم و هم تولید گاز طبیعی مایع مورد استفاده قرار گیرد. وی نوشته است برای تبدیل جزیره کیش به " هاب حیاتی" گاز ایران،پروژه 25 میلیارد دلاری تعریف شده است که منابع تامین مالی آن شرکت نفت ایران و گاز پروم روسیه است. اجرایی شدن این برنامه باعث می شود روسیه و ایران بر بازار جهانی ال.ان.جی تسلط  انحصاری پیدا کنند.اتکینزخبر از همکاری شرکت گاز پروم روسیه در هفت عرصه کلیدی توسعه گازی ایران  شامل: سرمایه گذاری در توسعه میادین گازی، سرمایه گذاری برای تکمیل پروژه های نیمه تمام ال.ان.جی ایران، توسعه ترمینال های تازه ال.ان.جی.شناور، توسعه پروژه های کوچک مقیاس ال.ان.جی.،سوآپ گازی، ساخت خطوط صادرات پرفشار و انتقال فناوری های گازی داده است. وی به منافع روسیه از وجوه سرمایه گذاری شده در این پروژه ، به افزایش نفوذ ژئوپلتیک ناشی از کنترل موثر و بیشتر بر عرصه گازجهان ،و دو منبع درآمدی جدید حاصل از ارسال گاز ایران و دریافت سهم از تولید پتروشیمی های با ارزش ضد تحریم در جزیره کیش اشاره می کند. نویسنده یادداشت ،" جزیره کیش" را ، در راهبرد گازی ایران، بعنوان هاب "حیاتی" گاز ایران معرفی می کند. و معتقد است این جزیره نه تنها بعنوان یک نقطه کانونی برای گاز درجا (حدود 106 تریلیون مترمکعب ذخایر)عمل می کند ، بلکه از میدان گازی پارس شمالی (1/67 تریلیون مترمکعب ذخایر) و میدان گازی پارس جنوبی(14 تریلیون متر مکعب ذخایر) ، بعلاوه دیگر میادین گازی ، گاز تامین خواهد کرد.

          این خبرو تحلیل آن اندازه حائز اهمیت است که مسئولین دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد و به ویژه سازمان منطقه آزاد کیش برحسب وظیفه حاکمیتی و اجرایی خود، نسبت به رفع نگرانی ناشی از تغییر چشم انداز و نقش  ملی جزیره براساس طرح های مغایر با طرح جامع برای تثبیت نقش ملی جزیره کیش در حوزه گردشگری به رایزنی و مذاکره با سیاست گذاران توسعه  به ویژه سیاست گذاران حوزه انرژی کشور بپردازند.

                         استادیار علوم سیاسی و عضو هیات علمی جهاددانشگاهی

                                     کارشناس مناطق آزاد تجاری صنعتی