نیک می دانیم که حضور گردشگران خارجی ارزآوری را به همراه خواهند داشت و به هرحال در چرخش صنعت گردشگری موثراست و برنامه ریزی مسئولان برای حضور گردشگران خارجی  هم در جزیره کیش قابل تقدیر و ستایش است اما با نگاهی به  نوع حضور این گردشگران و تجربه ای که از اقامت در مشهد؛ شمال و قم داریم که بخشی از آن در گزارش پیش رو آمده است، شاید باید کمی بیشتر درباره آن تامل کرد و یا بدون متمرکز شدن بر حضور گردشگران عراقی و یا افزایش حضور آنان، برای جذب گردشگران باکیفیت تر از سایر کشورها برنامه ریزی بیشتری نمود. 

به گزارش خبرنگار اقتصاد کیش؛ چندی پیش خبر برقراری پرواز مستقیم بغداد به کیش منتشر شد و با راه‌اندازی این خط پروازی مستقیم، ۱۵۰ گردشگرعراقی دهم آذر ماه جاری با پرواز شرکت‌های هواپیمایی سپهران و العراقیه وارد کیش شدند. طبق اعلام مدیران و بنا بر برنامه ریزی‌های صورت گرفته در مرحله نخست گردشگران عراقی به صورت هفتگی به جزیره خواهند آمد و در مراحل بعدی، تعداد این پرواز به ۲ پرواز در هفته افزایش خواهد یافت.

پرده اول؛ مهر 1401

عراقی‌ها صدرنشین آمار سفر به ایران

بیشترین آمار سفر به ایران به پنج کشور همسایه اختصاص دارد، ‌درحالی که عراقی‌ها همچنان درصدر آمار سفر به ایران هستند.صدرنشینی عراقی‌ها که در آمار مسافران ایران نزدیک به یک دهه است ادامه دارد، فقط در سال ۱۳۹۹ که جهان درگیر همه‌گیری کرونا شده و مرزها اغلب بسته و پروازها معلق بود، تحت‌تاثیر قرار گرفت؛ براساس آمار وزارت میراث فرهنگی و گردشگری در سال ۱۳۹۹ آمار سفر افغانستانی‌ها به ایران از عراقی ها پیشی گرفته بیشترین تعداد سفر را به ایران داشتند و عراقی‌ها پس از ترکیه، ‌در جایگاه سوم قرار گرفتند.در 1401 اما عراقی‌ها بنا بر آمار معاونت گردشگری وزارت میراث فرهنگی، ‌گردشگری و صنایع درصدر مسافران ورودی به ایران قرار گرفته‌اند. هرچند آمارها تا پایان تیرماه ۱۴۰۱بود اما ترکیب همسایگان در میان پنج کشور نخست که بیشترین مسافران را در ایران دارند، تغییر نکرده و به نوعی تثبیت شده است.بر این اساس، ‌تا پایان تیرماه ۱۴۰۱ که حدود یک میلیون نفر به ایران سفر کرده‌اند، به ترتیب عراق، ترکیه، افغانستان، جمهوری آذربایجان و پاکستان بیشترین تعداد مسافر را در ایران داشته‌اند.طبق آمار وزارت میراث فرهنگی، گردشگری از زمانی که صدور ویزا ازسرگرفته شده است، از آبان ماه ۱۴۰۰ تا پایان تیرماه ۱۴۰۱ نیز حدود دو میلیون و ۹۵۰ هزار تبعه خارجی به ایران سفر کرده‌اند که با عنوان گردشگر در آمارها ثبت شده‌اند. تعداد گردشگران و یا مسافران خارجی بنا بر اعلام وزارت میراث فرهنگی، گردشگری در سال ۱۴۰۰ یک میلیون و ۹۵۷ هزار و ۸۴۲ نفر بود و در سال ۱۳۹۹ درحالی‌که صدور ویزای توریستی ایران متوقف شده بود و فقط ویزای تجاری و درمان صادر می‌شد ۵۵۸ هزار و ۳۹ نفر به ایران سفر کردند.

پرده دوم؛ تیرماه 1402

بیش از نیمی از ورودی گردشگران خارجی به ایران، عراقی هستند

۵۵ درصد کل گردشگران خارجی درسال ۲۰۲۲، عراقی بوده‌اند، جمهوری آذربایجان و ترکیه ۶ درصد، پاکستان با ۵ درصدو کویت با ۲ درصد به ترتیب در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

شورای جهانی سفر و گردشگری از رشد ۳۹.۲ درصدی صنعت گردشگری ایران در سال ۲۰۲۲ و افزایش ارزش این صنعت به ۴۵۴ هزار میلیارد تومان خبر داد و اعلام کرد: «گردشگران خارجی در این سال ۶.۲ میلیارد دلار در ایران هزینه کردند. شورای جهانی سفر و گردشگری از رشد ۲۲ درصدی سهم صنعت گردشگری در تولید ناخالص داخلی جهان در سال ۲۰۲۲ خبر داده است.»بر اساس این گزارش، در ایران نیز شاهد احیای صنعت گردشگری طی دو سال گذشته بوده ایم. در حالی که طی سال ۲۰۲۰ صنعت گردشگری ایران با افت ۴۵ درصدی سهم خود در تولید ناخالص داخلی مواجه شده بود در سال ۲۰۲۱ سهم این صنعت در اقتصاد رشد ۴۰ درصدی را تجربه کرد. بر اساس جدیدترین آمار شورای جهانی سفر و گردشگری، سهم صنعت گردشگری از کل اقتصاد ایران در سال ۲۰۲۲ نیز ۳۹.۲ درصد افزایش یافته و به ۴.۶ درصد از کل اقتصاد ایران رسیده است. به همین ترتیب ارزش این صنعت در ایران بالغ بر ۴۵۴ هزار میلیارد تومان شده که نسبت به ارزش ۴۹۹ هزار میلیارد تومانی این صنعت پیش از شیوع کرونا یعنی در سال ۲۰۱۹ فاصله چندانی ندارد.میزان اشتغالزایی این صنعت در ایران طی سال ۲۰۲۲ با رشد ۱۱.۲ درصدی مواجه شده و جمعیت شاغلان در این صنعت به ۱.۴۴ میلیون نفر افزایش یافته است. به همین ترتیب، سهم صنعت گردشگری از کل اشتغال در ایران طی سال ۲۰۲۲ به ۶.۱ درصد رسیده است. آمارها نشان می‌دهد گردشگران خارجی ۶.۲ میلیارد دلار در ایران طی سال ۲۰۲۲ هزینه کرده‌اند که این رقم نسبت به سال قبل از آن ۷۳.۵ درصد رشد داشته است. گردشگران داخلی ایران در سال ۲۰۲۲ نیز بالغ بر ۳۱۶ هزار میلیارد تومان هزینه کرده اند که این رقم نسبت به سال قبل از آن با رشد ۴۰.۱ درصدی مواجه شده است.از کل سفرهای گردشگری در ایران طی سال میلادی گذشته ۹۷.۹ درصد با هدف تفریح انجام شده و ۲.۱ درصد سفرها نیز تجاری بوده است.از کل گردشگران خارجی که طی سال ۲۰۲۲ وارد ایران شده‌اند ۵۵ درصد عراقی بوده‌اند و گردشگران جمهوری آذربایجان و ترکیه هر کدام با ۶ درصد، پاکستان با ۵ درصد، و کویت با ۲ درصد به ترتیب در رتبه های بعدی قرار داشته اند.

پرده سوم؛

مسافران عراقی در مشهد، قم ، شمال و حالا کیش!

موج گردشگران عراقی به ایران شدت پیداکرده است. حالا نه ‌تنها مشهد و قم و شهرهای زیارتی مملو از گردشگران عراقی شده است که موج سفر آنها به شهرهای شمالی ایران و این روزها به جزیره کیش هم به راه افتاده است. تابستانی که گذشت و سفر به شمال خوش آب‌وهوا آن‌قدر برای عراقی‌ها جذاب بود که کار و کاسبی خانه مسافرها داغ شد و حتی رستوران‌های شمالی منوی ویژه غذاهای عراقی ایجاد کرده‌اند.

گرمای کم‌سابقه هوا در تابستان امسال هم در رسانه‌های جهان خبرسازی کرد اما این پدیده در عراق متفاوت بود و قطع برق همسایه غربی ایران را کلافه کرد. آنها برای فرار از این موج گرما به ایران پناه آورداند. سفر عراقی‌ها به ایران آن‌قدر افزایش داشت که هواپیمایی العراقیه مجبور شد بخشی از مسیرهای پروازی خود را تغییر دهد تا تقاضای بالای سفر به ایران را پوشش دهد.‌ هادي شيرازي، دبير جامعه تورگردانان ايران با اعلام این موضوع می‌گوید که در حال حاضر عراقی‌ها بیشترین تقاضای سفر به ایران را دارند.

پرده چهارم؛

مدل سفر گردشگران عراقی به ایران

می توان ریزش ارزش ریال و تفاوت نرخ پول رایج دو کشور؛ تعلقات مذهبی، همسایگی، روابط سیاسی و ...  را از دلایل موج سفر عراقی‌ها به ایران برشمرد. در حال حاضر هر دینار عراقی چندین و چند برابر ریال ایران ارزش دارد و همین موضوع سفر آنها را به ایران ارزان‌تر کرده است؛ البته عراقی‌ها گردشگران چندان دست و دلبازی هم نیستند و پیش از این هزینه بسیار کمی برای سفرهایشان در ایران انجام می‌دادند. با این حال ماجرا به نفع شهروندان ایرانی شده است که خانه‌هایشان را به گردشگران اجاره می‌دهند.

*گردشگرانی که ولخرج نیستند

هادي شيرازي، دبير پیشین جامعه تورگردانان ايران، درباره سفر عراقی‌ها به ایران حرف‌های جالبی دارد. او در این‌باره می‌گوید: «همه ما می‌دانیم که صنعت توریسم یکی از مهمترین صنعت‌های درآمدزا در دنیا است. اگر چه این صنعت در ایران کمی رو به انزوا رفته اما حتی سفر یک گردشگر به ایران هم برای ما خوشحال‌کننده است. درباره سفر عراقی‌ها به کشورمان هم باید بگویم که در حال حاضر عراقی‌ها در صدر جدول مسافرانی هستند که به ایران می‌آیند. او ادامه می‌دهد: سفر به ایران برای عراقی‌ها بسیار ارزان درمی‌آید و البته خودشان هم کلی صرفه‌جویی می‌کنند؛ به ‌عنوان مثال اگر یک اروپایی یا آمریکایی به ایران بیاید و 2000 دلار هزینه ‌کند یک عراقی بیشتر از 300 دلار در سفر به ایران خرج نمی‌کند! گردشگرانی که کمتر برای خرید به بازارها و مراکز تجاری می روند و بیشتر رویکرد استفاده از مراکز تفریحی بویژه طبیعی و ساحلی  را دارند .یک بررسی و ارزیابی آماری از تعدادی از بازارهای کیش و گفتگو با فروشندگان و صاحبان غرف نشان می دهد این مسافران حضور کمتری در بازارها و مراکز خرید  دارند و در صورت حضور نیز رغبت کمتری برای خرید از خود نشان می دهند.

*گردشگرانی که هتل نمی‌روند

آماری جالب از‌ سال 93 تا پایان ‌سال 96 نشان می دهد که نزدیک به 5‌میلیون عراقی به ایران سفر کرده‌اند. عراقی‌ها در صدر جدول گردشگران ورودی به ایران قرار داشتند؛ اما نکته عجیبی که درباره گردشگران عراقی وجود دارد این است که گفته می‌شود آنها جزو سامان‌نیافته‌ترین گردشگرانی هستند که به ایران سفر می‌کنند.

ماجرا از این قرار است که گردشگران عراقی صرفه‌جو هستند و تمایلی به استفاده از خدمات لوکس گردشگری ندارند.  آنها نه با تورها که تا جایی که می‌توانند به صورت فامیلی و خانوادگی سفر می‌روند تا هزینه‌های کمتری کنند. جالب اینجاست که عراقی‌ها در بیشتر مواقع با هماهنگی واسطه‌ها یا دلال‌ها به ایران سفر می‌کنند تا همه‌چیز برایشان ارزان‌تر تمام شود.

در واقع اغلب عراقی‌ها به جای اینکه با تورهای ایرانی سفر کنند و در هتل‌ها یا مسافرخانه‌ها ساکن شوند، با هماهنگی دلال‌ها به خانه مسافرها می‌روند. همین سفر ارزان عراقی‌ها به ایران بیشتر از اینکه برای هتل‌ها و تورها درآمد ایجاد کند، برای شهروندان محلی درآمد ایجاد می‌کند.

آنها محل‌های اقامت مخصوص به خود را دارند و شخصا با رانندگان اتوبوس‌ها برای سفر به ایران و حتی گشت‌وگذار هماهنگی می‌کنند و یا با بیمارستان‌های خاصی در ارتباط‌ هستند که اگر برای درمان به ایران آمدند، مستقیم و بدون واسطه به آن‌جا مراجعه کنند.گرچه سازمان میراث فرهنگی و هتلداران چندان با این موضوع موافق نیستند، اما واقعیت این است که سفر ارزان در همه جای جهان امکان‌پذیر است.

*گردشگرانی که زیر بار سفر گران قیمت نمی روند

مدیران سازمان میراث فرهنگی و حتی مسئولان جامعه تورگردان ایران هم با وزیر گردشگری عراق وارد مذاکره شده‌اند تا با کمک دفاتر خدمات مسافرتی طرح ساماندهی گردشگران عراقی تدوین و اجرا شود، اما همان‌طور که گفته شد، عراقی‌ها زیر بار سفر گران‌قیمت به ایران نمی‌روند.سال‌هاست ایران به کشوری برای گردشگران عراقی تبدیل شده است. در سال‌هایی که به دلایل مختلف سفر گردشگران به ایران کاهش چشمگیری پیدا کرده بود، مسافران عراقی با سفرهای خود به شهرهای زیارتی و تفریحی نشان داده‌اند که ایران جاذبه‌های گردشگری زیادی برایشان دارد و علاقه زیادی به سفر به کشور همسایه دارند. تابستان امسال هم تعداد زیادی از مسافران عراقی به  ایران آمدند و در شهرهای مشهد و قم و شمال کشور اقامت کردند.  

*کالاهای ایرانی برای عراقی‌ها جذاب است

جالب است بدانید که بازار ایران برای عراقی‌ها جذاب است و آنها به جای اینکه کالاهای ایرانی را با درصدی سود و تعرفه در کشورشان بخرند برای خرید ارزان‌تر به ایران می‌آیند. از این میان مردم شهرهای وان، سلیمانیه، زهک، نیمروز، بصره و میلک بیشتر از سایر هموطنان خود مشتاق سفر به ایران هستند.

اغلب آنها هر سال به ایران سفر می‌کنند تا مایحتاج روزانه خود را برای یک سال از ایران تهیه کنند. عراقی‌ها هر آن‌چه می‌خواهند بخرند را در ایران از بازارچه‌های مرزی تامین می‌کنند که از لباس و لوازم خانگی تا انواع و اقسام کالاهای ضروری برای زندگی را دربرمی‌گیرد. عراقی‌ها اعتقاد دارند سفر به ایران و خرید از این کشور برای آنها ارزان و مقرون به‌صرفه است، به همین دلیل ترجیح می‌دهند مایحتاج خود را از ایران تهیه کنند.

افزایش نرخ ارز در ایران و کاهش ارزش پول ما هم یکی از مهمترین عواملی است که باعث شده عراقی‌ها از سفر به ایران استقبال کنند و همین موضوع سفر عراقی‌ها را به ایران برایشان به‌صرفه کرده است.  اقامت دو هفته‌ای هر عراقی در ایران اگر بخواهد سفری مقرون به‌صرفه داشته باشد بیشتر از چند صد دلار نمی‌شود، بنابراین با یک حساب سرانگشتی متوجه می‌شویم که چقدر سفر به ایران برای عراقی‌ها به‌صرفه است و حتی برایشان سفری مرفه و دوست‌داشتنی هم به‌شمار می‌آید؛ چون همزمان می‌توانند به مشهد بروند و امام رضا(ع) را زیارت کنند و حتی در شمال ایران هم اقامت کنند.

جالب این‌جاست که عراقی‌ها حتی مایحتاجی مثل گوشت، مرغ و برنج را از طریق مرزنشینانی که از ایران خرید می‌کنند، می‌خرند چون هم از کیفیت اجناس ایرانی راضی هستند، هم از قیمت آن. البته گمرک ایران نسبت به اتباع خارجی چندان هم سختگیرانه رفتار نمی‌کند و همین موضوع باعث شده هزینه زندگی در عراق به‌طرز قابل توجهی کاهش پیدا کند.

زیارت و سیاحت!

گردشگران عراقی که پیش از این تنها برای زیارت وارد ایران می‌شدند، حالا سیاحت را هم به برنامه سفر خود به ایران اضافه کرده‌اند و ایران برای جذب مسافران عراقی جاذبه‌های زیادی دارد؛ از شهرهای خوش‌آب و هوا گرفته تا اماکن مذهبی که حسابی برای اهالی کشور همسایه ما قداست و ارزش دارد. در سال‌های اخیر و با توجه به افزایش گرمای عراق در فصل تابستان، شاهد سفرهای زیادی از طرف شهروندان عراقی به ایران هستیم. در ماه‌های گرم و داغ عراق، اغلب شهروندان این کشور به ایران می‌آیند و در شهرهای شمالی ساکن می‌شوند. آب و هوای مطبوع شمال ایران در تابستان باعث شده عراقی‌ها عطای ماندن در خانه‌شان را به لقای آن ببخشند و به شهرهای شمالی ایران بیایند تا برای مدتی هم که شده از هوای نامطبوع کشورشان فرار کرده باشند. دیگر دلیل مهم عراقی‌ها برای سفر به ایران زیارت بارگاه امام رضا(ع) در مشهد است. در واقع مشهد هم به‌عنوان یکی از شهرهای مورد علاقه عراقی‌ها در سفر به ایران، مسافران زیادی را در دل خود جای می‌دهد. اغلب گردشگران عراقی بعد از زیارت امام رضا (ع)، برای زیارت بارگاه حضرت معصومه (س) هم سری به شهر قم می‌زنند و از آن‌جا برای استفاده از شهرهای سرسبز و خوش‌آب و هوای شمال به سواحل دریای خزر می‌روند. نکته جالب این‌جاست که در سال‌های اخیر آنقدر سفر عراقی‌ها به ایران زیاد شده که برخی از رستوران‌داران در منوهای خود غذاهای عراقی را هم گنجانده‌اند و در یکی، دو شهر شمالی حتی رستوران‌هایی مخصوص برای گردشگران  کشور همسایه در نظر گرفته شده است

... واین روزها؛ کیش

و حالا کیش هم به گزینه کشور مقصد برای شهروندان عراقی اضافه شده است و قرار است  در آینده ای نزدیک دوبار در هفته به کیش پرواز داشته باشند. همانطور که گفته شد حضور گردشگران خارجی ارزآوری را به همراه خواهد داشت و به هرحال در چرخش صنعت گردشگری موثراست و برنامه ریزی مسئولان برای حضور گردشگران عراقی هم در جزیره کیش قابل تقدیر و ستایش است اما با شرحی که از نوع حضور آنان گذشت و تجربه ای که از این گردشگران در مشهد و شمال و قم بدست آمده است شاید باید کمی بیشتر درباره آن تامل کرد و یا بدون متمرکز شدن بر حضور گردشگران عراقی و یا افزایش حضور آنان برای جذب گردشگران باکیفیت تر از سایر کشورها برنامه ریزی نمود.