به گزارش خبرنگار اقتصاد کیش- روزگاری کیش تنها ۲ هزار نفر، چیزی حدود یک بیستم جمعیت فعلی جمعیت داشت حالا ساکنان کیش بیش از ۴۰ هزار نفر می رسند اما این روزها دیده ها و شنیده ها حکایت از آن دارد که روزانه خانواده های زیادی برای ادامه زندگی از جزیره خارج می شوند، همواره درباره اعلام آمار رسمی از سوی مراجع ذیربط ملاحظاتی وجود دارد اما در گفت و گوهای روزمره با مردم کسی را سراغ نداشتیم که خانواده ای از آشنایان، بستگان و دوستان عزم مهاجرت به شهر و دیار خود را نداشته باشد!

نگاهی به پیشینه جمعیتی و مهاجرتی جزیره کیش:

منطقه‌ خلیج فارس یکی از مناطق دنیاست که تحرک جمعیتی در دو سوی آن بسیار بالا بوده است. مهاجرت اقوام در تاریخ خلیج فارس بسیار به چشم می خورد. مهاجرت اقوام تا قبل از وقوع انقلاب مشروطیت و اواخر قاجار عموماً مهاجرت از ساحل جنوبی به ساحل شمالی خلیج فارس بوده است. لیکن  از این زمان به بعد این روند تغییر کرد و مهاجرت شمال به جنوب در تاریخ خلیج فارس ظاهر شد. مهاجرت نوع دوم مناسبات تجاری خلیج فارس را  نیز برهم زد. به عبارت دیگر، جابجایی جمعیت در حقیقت جابجایی سرمایه و نیروی اقتصادی از ساحل شمالی خلیج فارس به ساحل جنوبی آن بود. مهاجرت شمال به جنوب در این زمان جمعیت زیادی را از ساحل شمالی به ساحل جنوبی خلیج فارس کشاند. یکی از این مکان های ساحل شمالی خلیج فارس که درجریان مهاجرت شمال به جنوب جمعیت زیادی از خود را از دست داد جزیره‌ کیش بود. این جزیره از آن جایی که دارای قابلیت های ارتباطی و اقتصادی خاصی از گذشته تا زمان حاضر می باشد ، بررسی مسائل آن اهمیت خاصی برای ایران دارد. آب شیرین و کافی، خاک حاصلخیز، ظرفیت  صید مروارید از جمله قابلیت های این جزیره  بوده است. اما با این وجود، در دوران معاصر و به ویژه اواخر قاجار و اوایل پهلوی ساکنین این جزیره به مانند بسیاری  از سواحل و جزایر ایران، جزیره کیش را ترک نموده و  به سواحل جنوبی خلیج فارس مهاجرت کردند. اما شناخت دلایل مهاجرت سکنه‌  این جزیره به ساحل جنوبی خلیج فارس می تواند پرده از بسیاری از مشکلات مردم این جزیره و مسائل سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی خلیج فارس که این مردم با آن روبرو بوده اند بردارد. دست یافتن به این شناخت به نوبه خود می تواند یک چارچوب مفهومی و یک الگوی کاربردی برای اعمال سیاست گذاری های جاری و آتی ایران در قبال جزایر و سواحل خلیج فارس  را فراهم کند.

برای نیل به این مقصود، در این مقال با استفاده از منابع دست اول آن دوره به ویژه بررسی نوشته های احمد فرامرزی در روزنامه‌  خاور به این مسئله خواهیم پرداخت. نوشته های احمد فرامرزی به عنوان یک نویسنده فعال در حوزه خلیج فارس ارزش والایی دارد. قابل ذکر است که ایشان قسمت مدیدی از عمر خود را در دو ساحل خلیج فارس گذرانده است و بسیاری از تحولات سیاسی و اجتماعی خلیج فارس را به عینه نظاره گر بوده است.

مشکلات؛ همان همیشگی

جالب است که وقتی جزیره کیش سال 1401 را با سال 1328 یعنی حدود 70 سال پیش مقایسه می کنیم عمده ای از مشکلات همان مشکلاتی هستند که امروز هم وجود دارد خواندن ادامه این مطلب بر اساس مستنداتی که فرامرزی ارائه داده است خالی از لطف نیست.جمعیت کیش در سال 1278 شمسی 15 هزار نفر، در سال 1311 شمسی حدود 200 نفر و در سال 1328 شمسی حدود 1800 تا 2000 نفر گزارش شده است. از جمعیت کیش در حدود 13000 نفر کاهش یافته است. فرامزری در پاسخ به این سوال که سبب این کاهش قابل توجه جمعیت چه بوده ؟ می گوید: در این دوران، عوامل قدرتمندی دست به دست هم دادند و حیات اجتماعی و اقتصادی سواحل و جزایر شمالی خلیج فارس را به شدت تهدید کردند. عواملی نظیر، تعرفه های گمرکی نامناسب، مقررات سخت و محدود کننده ، انحصار تجارت برای دولت و مرگ تجارت آزاد در سواحل، از بین رفتن مدیریت بومی و در نهایت شیوع قاچاق. این در صورتی بود که در ساحل مقابل ـ ساحل جنوبی خلیج فارس ـ از عواملی که نام برده شد خبری نبود. سرانجام ـ البته به تدریج ـ جاذبه  ساحل جنوبی و دافعه‌  ساحل شمالی، مهاجرت جمعیت و سرمایه را، از شمال به جنوب، در پی داشت. مشترکاتِ فرهنگی دو ساحل چون زبان و مذهب مشترک هم بر شدت آن افزود. بدینسان آبادانی از ساحل شمالی رخت بر بست و به ساحل جنوبی رفت. جزیره کیش که از سواحل ایران مستثنی نبود، موقعیت تجاری خود را از دست داد و ساکنین آن به دبی، شارجه، ابوظبی، کویت، بحرین، قطر و بنادر عربستان مهاجرت کردند. مهاجرت جمعیت، جزیره کیش را از توانایی های این سیل عظیم جمعیت محروم ساخت و زیربنای رونق این جزیره که تجارت بود به نابودی کشیده شد.

با نگاهی به تحولات جمعیتی جزیره کیش نقش تساهل و احترام به تفاوت ها در رونق و افول آن مشخص می شود. آزادی تجارت در کیش نیز پیوند مستقیمی با دیگر عوامل از جمله تصویب قوانین و اعمال مقررات گمرکات دارد. در دوره پهلوی آن گاه که قانون انحصار تجارت و  عوارض گمرکی سنگین بر واردات بسته شد از آن جایی که این گمرکات بدون در نظر گرفتن موقعیت جغرافیایی و نوع معیشت مردم منطقه اعمال شده بود باعث شد که آزادی تجارت در منطقه خلیج فارس از بین برد و پدیده قاچاق شیوع یابد. این مسئله (قانون گذاری) برای همیشه در مورد جزایر و بنادر ایران صدق می کند. بنابراین  نوع قانون گذاری دولت مرکزی باید هماهنگ و متناسب با شرایط جغرافیایی، اجتماعی و اقتصادی سکنه خلیج فارس و بنادر و جزایر باشد.

و در نهایت این که، در گذشته یکی از عوامل رونق تجارت جزیره کیش و جذب جمعیت به این جزیره صید و تجارت مروارید بوده است. فرآیندی که هم اکنون خبری از آن نیست. احیای این فرآیند پرسود در این جزیره قطعاً خواهد توانست منبع درآمدی دیگری برای این مرز و بوم ایجاد کند. همچنین شناسایی سایر استعدادهای جزایر خلیج فارس از جلمه توسعه گردشگری، صنایع دستی و غیره خواهد توانست گریزی برای اقتصاد تک محصولی وابسته به سوخت های فسیلی باشد.

مردم چه می گویند...

به زمان حال برمی گردیم و با مردم در سطح شهر در این باره معضل مهاجرت معکوس از جزیره کیش گفت و گو می کنیم: یکی از مشاوران املاک با اشاره به اینکه قیمت خانه و ملک در کل کشور گران شده و قطعا این گرانی به کیش نیز سرایت پیدا کرده است، افزود: افزایش اجاره بها باعث شده تا طبقه کارگر، کارمند و متوسط توان پرداخت اجاره بها را نداشته باشند و مجبور به ترک جزیره شوند. تقریبا روزانه تعدادی خانواده جزیره کیش را ترک می‌کنند و میزان خروج خانواده‌ها به اندازه‌ای افزایش پیدا کرده که شرکت‌های باربری به سختی مشتری جدید قبول می‌کنند.

یکی از کیشوندان که قصد مهاجرت دارد می گوید: مشکل لاینحل مسکن و اجاره بهای غیرمنطقی از جمله موضوعاتی است که کمتر کسی است با آن دست و پنجه نرم نکند، عدم ورود حتی یک دستگاه خودرو عمومی یا شخصی به عنوان ابتدایی ترین نیاز جزیره نشینان در آب و هوای گرم و شرجی و قیمت سر به فلک کشیده آن، مسائل حل نشده آموزش و پرورش کیش، قیمت بالای اجناس و کالاها و هزینه بالای زندگی در کیش از مهم ترین عوامل کاهش تاب آوری کیشوندان و تصمیم آنان به خروج از جزیره است که برخی از این مسائل از سالها پیش وجود داشته و متاسفانه سوء مدیریت ها باعث شده که هیچگاه و در هیچ برهه زمانی حل نشود.

یکی از بازاریان جزیره با اشاره که کمبود شدید نیروی انسانی ماهر می گوید: بدون شک، خروج اندک نیروهای متخصص باقی مانده در حوزه های مختلف همچون ساختمانی و مهندسی، پزشکی، حوزه خدمات عمومی، تأسیسات برق و مکانیک، شبکه و آی تی و بسیاری مشاغل دیگر که مردم به طور روزانه نیازمند دریافت خدمات از آنان می باشند، باعث به وجود آمدن مشکلات فراوان برای کیشوندان شده است و کیشوندان، علاوه بر کمبود محسوس نیروهای متخصص، باید با مبالغ بسیار بالاتر از عرف و صرف زمان بیشتر نیز جهت دریافت خدمات اقدام نمایند و این قبیل مشکلات و مقایسه آن با سرزمین اصلی باعث می شود که روزبروز بر تعداد کیشوندانی که قصد بازگشت دارند افزوده شود.

یکی از کیشوندان که ده سال است در جزیره زندگی می کند می گوید: سوالم به عنوان کسی که در جزیره باقی مانده است این است که سازمان منطقه آزاد کیش به عنوان نماینده تام الاختیار دولت، که وظیفه مدیریت یکپارچه جزیره کیش را در حوزه های اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی، گردشگری و عمرانی بر عهده دارد از زمان ابتدای دولت تا کنون چه اقدام موثری جهت بهبود شرایط زندگی نابسامان کیشوندان پس از اتمام ناکارآمدی در دولت پیشین نموده است؟ لازم است سازمان، جهت تنویر افکار عمومی کیش، گزارشی از اقدامات عملی و به نتیجه رسیده یا در حال انجام خود را  جهت اطلاع مردم گزارش نماید.

ادامه روند مهاجرت معکوس و چالش کمبود نیروی انسانی ماهر در کیش

مدیرعامل جامعه بازاریان و بازرگانان کیش پیش از این  در گفت و گویی هشدار داده بود که با افزایش نرخ خدمات و هزینه های بالای زندگی با رویکرد مهاجرت معکوس در کیش روبرو هستیم که در آینده ما را با کمبود سرمایه های انسانی متخصص و ماهر روبرو می کند. رحمان سادات نجفی گفته بود: امروز با توجه به آمارهایی که از باطل کردن کارت کیشوندی به گوش می رسد شاهد مهاجرت معکوس دو برابری ساکنان جزیره کیش نسبت به سال گذشته هستیم که این به دلیل افزایش هزینه های خدمات و نرخ بالای زندگی در جزیره کیش است و البته آمار واقعی بیش از این ارقام است . این موضوع می تواند علاوه بر به تعطیلی کشاندن بنگاه های اقتصادی بسیاری از واحدهای صنعتی و تولیدی ما را در آستانه نابودی قرار دهد. سادات نجفی با اظهار امیدواری به یافتن راهکارهای عملیاتی و اجرایی از سوی مسئولان برای رفع مشکلات کیش و بازگشت به دوران رونق در این خاکپاره مرجانی خاطر نشان کرد: ما تا به امروز به امید زنده بودیم و از شرایط سخت بسیاری گذر کرده ایم و امیدواریم از این گذرگاه سخت نیز با همت همه مردم و مسئولان به سلامت عبور کنیم .

نتیجه اینکه ...

بررسی تحولات جمعیتی کیش در یک دوران زمانی 50 ساله نشان می دهد که هر زمان مدیریت بومی و محلی، تساهل و آزادی تجارت در جزیره کیش حاکم بوده است این جزیره توانسته است از رونق و شکوفایی خاصی برخوردار باشد. به عبارت دیگر، عدم وجود هر کدام از این موارد، اثر خویش را بر تحولات اقتصادی و جمعیتی کیش نهاد.