برخی قوانین خانواده مثل حق طلاق، و حق خروج از کشور همگی نشان ‌دهنده تناقضات آشکار میان شعارهای حمایتی و واقعیت‌ های قانونی هستند که عملاً حقوق و استقلال زنان را به خطر می‌اندازند. این گزارش به بررسی این تناقضات و تأثیرات آن‌ها بر زنان ایران می‌پردازد .

 در ایران، "روز زن" یا "هفته زن" در تقویم برگزار می‌شود. این مناسبت‌ها معمولاً به‌منظور ارج نهادن به مقام زنان، ارتقاء حقوق زنان و یادآوری دستاوردهای آنان در عرصه‌های اجتماعی، فرهنگی، علمی و سیاسی است. با این حال، در سال‌های اخیر، برگزاری این روزها و هفته‌ها همراه با تناقضات مختلفی بوده است. به‌ویژه با توجه به تصویب قوانین جدید در مجلس که گاه مغایر با حقوق زنان هستند، پرسش‌هایی در مورد اهداف این مناسبت‌ها به‌وجود آمده است.

روز زن در ایران: تاریخچه و مفهوم

روز زن در ایران به مناسبت بزرگداشت مقام حضرت فاطمه الزهرا (سلام‌الله‌علیها) در تاریخ 20 جمادی‌الاولی برگزار می‌شود. این روز در برخی  از کشورهای مسلمان نیز به‌عنوان روز زن شناخته می‌شود، اما در ایران، این مناسبت به‌طور ویژه با هدف احترام به شخصیت حضرت فاطمه (ع)و ارزش‌های خانوادگی و اجتماعی مرتبط با زنان برگزار می‌شود. علاوه بر این، در دهه‌های اخیر، برخی از گروه‌های زنان و فعالان حقوق بشر نیز سعی کرده‌اند که این روز را فرصتی برای جلب توجه به حقوق و جایگاه زنان در جامعه قرار دهند .

در سالهای اخیر، برگزار کردن "هفته زن" نیز به یک سنت در ایران تبدیل شده است. در این هفته، برنامه‌های مختلف فرهنگی، هنری و آموزشی در سطح کشور برگزار می‌شود که هدف از آن، معرفی الگوهای موفق زنان ایرانی در عرصه‌های مختلف است. این روزها و هفته‌ها معمولاً با شعارهایی همچون "کرامت و شأن زن" و "تقدیر از زنان موفق" همراه است، و سعی می‌شود تا نقش زنان در خانواده، جامعه و کشور به‌عنوان نیمی از جمعیت، برجسته شود .

تناقضات معنایی در شعارهای رسمی وتصویب  قوانین

در حالیکه در هفته‌ زن برنامه‌هایی به منظور ترویج کرامت زن، توانمند سازی زنان و تحقق عدالت جنسیتی برگزار می‌شود، برخی از قوانین تصویب‌شده در مجلس، به‌ویژه در زمینه مسائل خانوادگی، با این شعارها در تضاد هستند. تصویب قوانینی که بر اساس آنها مردان حق تعیین سرنوشت زنان را دارند یا محدودیت‌هایی برای حقوق مالی زنان در نظر گرفته می‌شود، عملاً نشان‌دهنده نگرش‌های متفاوت در برخورد با حقوق زنان است.

برای مثال، قانون حمایت از خانواده که در چند سال اخیر تصویب شده است، یکی از مواردی است که جای سوالات و انتقادات زیادی را باقی گذاشته است. این قانون به‌ویژه در موارد مربوط به طلاق و حضانت فرزندان، نظرات مخالفی در میان کارشناسان حقوقی و فعالان حقوق زنان به‌دنبال داشته است. از جمله این موارد، می‌توان به موضوع حق طلاق برای زنان اشاره کرد که در این قانون، این حق برای زنان محدودتر شده است و به‌این‌ترتیب وضعیت اقتصادی و اجتماعی زنان در هنگام وقوع طلاق به‌شدت آسیب می‌بیند .

چگونه باید با این تناقضات برخورد کرد؟

برگزاری هفته‌ زن و روز زن به‌طور قطع اقدامی مثبت است که باید مورد تحسین قرار گیرد، چرا که این اقدامات به افزایش آگاهی عمومی در مورد نقش زنان در جامعه و خانواده کمک می‌کند. اما برای رسیدن به یک تغییر واقعی، نیاز به اصلاحات بنیادی در قوانین کشور وجود دارد. یکی از اقدامات اساسی که باید در نظر گرفته شود، تقویت حقوق اقتصادی و اجتماعی زنان است، به‌ویژه در زمینه‌های مربوط به ازدواج، طلاق، مهریه .

برگزاری روز زن و هفته زن در ایران باید با نیت واقعی و تغییرات عمیق در نگرش جامعه نسبت به زنان همراه باشد. بدون اصلاحات قانونی که به حقوق واقعی و منافع زنان در ابعاد مختلف توجه داشته باشد، این مناسبت‌ها بیشتر به یک نمایش سطحی تبدیل می‌شود تا یک حرکت واقعی به سوی تحقق برابری جنسیتی و حقوق انسانی زنان.

ضروری است که جامعه ایران به این نکته توجه داشته باشد که برگزاری روز زن نباید تنها به یک رویداد نمادین محدود شود. بلکه باید به تغییرات واقعی در عرصه حقوقی و اجتماعی زنان بینجامد تا شاهد تحول در وضعیت زنان در ایران باشیم .

تناقضات موجود در برگزاری روز زن و تصویب قوانین

برگزاری "روز زن" یا "هفته زن" در ایران به‌عنوان یک مناسبت رسمی و فرهنگی، به‌طور معمول با هدف ارج نهادن به نقش زنان در خانواده و جامعه و همچنین افزایش آگاهی نسبت به حقوق و دستاوردهای زنان در عرصه‌های مختلف برگزار می‌شود. در این مناسبت‌ها، شعارهایی مانند "تقدیر از مقام زن"، "حفظ کرامت زن" و "ارتقاء حقوق زنان" مطرح می‌شود. اما در واقعیت، قوانینی که در برخی زمینه‌ها به تصویب می‌رسد، به‌ویژه در حوزه‌های خانوادگی، حقوقی و اجتماعی زنان، با این شعارها و اهداف در تناقض است. به عبارت دیگر، به‌رغم برگزاری برنامه‌هایی که به‌طور ظاهری به نفع زنان است، بعضی از این قوانین و سیاست‌ها عملاً منجر به محدودیت حقوق زنان می‌شود .

قانون حمایت از خانواده و محدودیت‌های حقوقی زنان

قانون حمایت از خانواده یکی دیگر از مصادیق تناقضات موجود در قوانین مرتبط با حقوق زنان است. در حالی که شعارهای هفته زن و روز زن بر برابری جنسیتی و حمایت از حقوق زنان تأکید دارند، این قانون و اصلاحات آن، به‌ویژه در زمینه‌های طلاق، حضانت فرزند و حقوق مالی زنان، انتقادات جدی را در بین فعالان حقوق زنان به همراه داشته است .

حق طلاق و ازدواج‌های مجدد برای مردان

در قانون، محدودیت‌های بیشتری برای زنان در زمینه حق طلاق وضع شده است. طبق قانون مردان همچنان حق طلاق را دارند، اما برای زنان به‌طور معمول شرایط سخت‌تری در نظر گرفته شده است. این مسئله عملاً به معنای محدودتر شدن استقلال زنان در تصمیم‌گیری‌های شخصی است و در صورتی که مردان تصمیم به طلاق بگیرند، ممکن است زن هیچ نقشی در این تصمیم نداشته باشد، حتی اگر در روابطش دچار خشونت یا مشکلات جدی شده باشد.

همچنین، اجازه ازدواج مجدد برای مردان در شرایطی که همسر اول آن‌ها در وضعیت نامساعد قرار گیرد، به‌طور قانونی تسهیل شده است، این نابرابری حقوقی بین زن و مرد باعث می‌شود که زنان بیشتر از گذشته در معرض خطر قرار بگیرند و عملاً حق تعیین سرنوشت خود را از دست بدهند.

محدودیت‌های حضانت فرزند

یکی دیگر از مواردی که در قانون مطرح شده است، مسأله حضانت فرزند در هنگام طلاق است. طبق قانون ، حق حضانت فرزند تا 7 سالگی با مادر می باشد اما پس از 7 سالگی و تا زمان بلوغ حضانت به پدر منتقل می شود . این مسأله باعث ایجاد نگرانی‌هایی در میان زنان شده است که ممکن است در صورت طلاق، نتوانند حضانت فرزندان خود را حفظ کنند .

محدودیت‌های اقتصادی و اجتماعی زنان

در کنار قوانین خانوادگی، قوانین اقتصادی و اجتماعی نیز مشکلات بسیاری برای زنان ایجاد کرده است. به‌عنوان مثال، قوانینی که به‌طور خاص برای حق اشتغال و امنیت شغلی زنان ایجاد شده‌اند، از جمله مسائلی هستند که به‌رغم شعارهای حمایتی از زنان، در عمل نواقصی دارند. به‌طور مثال، در بسیاری از بخش‌ها، زنان نمی‌توانند در شغل‌هایی که به‌طور سنتی به مردان تعلق دارد فعالیت کنند یا در صورت حضور در بازار کار، با تبعیض‌های جنسیتی و محدودیت‌های حقوقی مواجه می‌شوند.

سیاست‌های فرهنگی و تبلیغاتی متناقض

علاوه بر این، در سیاست‌های فرهنگی و تبلیغاتی کشور، شاهد تناقضات آشکاری در برخورد با زنان هستیم. از یک‌سو، در برنامه‌های فرهنگی، جشن‌ها و مراسم‌ها، به‌ویژه در هفته زن، زنان شایسته احترام و حمایت معرفی می‌شوند و از دستاوردهای آنان در زمینه‌های مختلف علمی، فرهنگی و اجتماعی تقدیر می‌شود. اما در عین حال، بسیاری از این تبلیغات و شعارها فقط در سطح نمادین باقی می‌مانند و عملاً هیچ تغییری در وضعیت حقوقی، اقتصادی و اجتماعی زنان ایجاد نمی‌شود.

این تناقضات در قوانین و سیاست‌ها، علاوه بر ایجاد سردرگمی و نارضایتی در میان فعالان حقوق زنان، باعث می‌شود که مسائل اساسی و واقعی زنان در ایران در سایه شعارهای عمومی باقی بماند. اگر هدف از برگزاری روز زن و هفته زن، ارتقاء جایگاه زنان و تأمین حقوق آنها باشد، لازم است که این اقدامات همراه با اصلاحات واقعی و اساسی در قوانین کشور صورت گیرد. اصلاحات قانونی باید به‌گونه‌ای باشند که حقوق زنان در زمینه‌های مختلف، به‌ویژه در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی و خانوادگی، به‌طور شفاف و عملی تضمین شود.

توجه به نظرات زنان در فرآیند تصمیم‌گیری‌های قانونی و اجتماعی می‌تواند به رفع بسیاری از این تناقضات کمک کند. باید به‌جای تصویب قوانینی که بر حقوق زنان آسیب می‌زند، اقداماتی در جهت تقویت جایگاه اجتماعی و اقتصادی آنان انجام شود تا بتوانیم شاهد تغییرات مثبتی در وضعیت زنان باشیم .

در ادامه گزارش درباره وضعیت زنان  نظر شهروندان را نیز جویا شدیم  خانم پزشکی که مدرک دکترای تخصصی دارد و به مدت 6 سال مدیر دپارتمان دانشکده پزشکی یک از استانها است گفت : وضعیت زنان در جامعه خیلی بهتر شده است قبلا در رابطه با حجاب برخوردهای خیلی سختگیرانه ای می شد  من خودم به شخصه با اینکه حجاب قابل قبولی دارم برخورد بدی با من شده بود . اما در حال حاضر شرایط خیلی بهتر شده است. آزادی در پوشش بهتر شده است البته برخی به هیچ چیز پایبند نیستند و هیچ چهارچوبی ندارند من آنها را نیز تایید نمی کنم و باید یکسری چیزهایی رابا توجه به فرهنگمان مد نظر خودشان قرار دهند . شرایط شغلی برای خانمها خیلی بهتر شده است قبلا آگهی استخدام می دادند بیشتر از آقایان گزینش می کردند و تبعیض جنسیتی زیاد بود . اما در حال حاضر وقتی نگاه میکنی با توجه به شایستگی ها شده است من خودم از جامعه دانشگاهی بودم و در حال حاضر بازنشسته شده ام در پستی که به عنوان مدیر دپارتمان داشتم بعضی از تبعیض ها را می دیدیم با اینکه جزیی بود ولی اثر منفی خودش را می گذاشت مثلا ساعت خوب را برای آقایان می گذاشتند . و ساعتهای نامناسب را برای خانمها می گذاشتند . اما در کل براساس شایستگی ارتقا می دادند . البته به نظر بنده یک مرز باریک بین تبیض و تفاوت وجود دارد در بعضی از مشاغل براساس تفاوت آناتومی زن و مرد این تبعیض به نفع زن است مثلا در همین شغل پزشکی ارتوپدی شغلی است که مناسب یک خانم نیست و روحیه و نیروی فیزیکی خاصی را می طلبد و ما باید این را بپذیریم .

مردسالاری در طی گذشت سالها کمرنگ شده است ولی همچنان مردسالاری وجود دارد در هر موقعیتی باشی و هر تحصیلاتی داشته باشی این موضوع را تجربه می کنی در همه جای دنیا این فرهنگ مردسالاری است اما کم و زیاد دارد .  جامعه ایران خیلی بهتر شده خشونت خانگی کمتر شده ولی هنوز وجود دارد شرایط زنان کمی بهتر شده است . یک سری ازمسائل مربوط به زنان است که امیدوارم به مرحله اجرا برسد و در حد شعار باقی نماند چون بعد از مدتی به دست فراموشی سپرده میشود . بنده به مدت 6 سال مدیریت یک دپارتمان شلوغ دانشکده پزشکی را به عهده داشتم که در اوایل بعضی از همکاران آقا به انتخاب من اعتراض کردند و ادعا داشتند که من توانایی مدیریت دپارتمان را ندارم اما در طول سال و براساس شایستگی که از من دیدند رئیس دانشگاه علوم پزشکی از من تقدیر کرد و اعلام کردند که من از بهترین مدیران هستم خیلی سخت بود اما از سمت مدیریت پشتیبانی شدم .

وی در ادامه افزود : تجربه تلخ شخصی که از برخورد و تبعیض مرد و زن دارم این است که در سال 93 زمانی که مادرم را به دلیل بیماری در بیمارستان بستری کرده بودم اجازه ترخیص به من داده نشد و فقط به این علت که اعلام شد باید برادرتان برای ترخیص بیمار بیاید و باید مرد بیاید که اجازه ترخیص بدهیم . موضوع جالب این بود که بیمارستانی که مادرم را در آنجا بستری کرده بودند متعلق به دانشگاهی که خودم در آنجا تدریس میکردم بود و مدیر یکی از دپارتمانهایش بودم . ظاهرا این یک قانون داخلی در برخی از بیمارستانها بود که اجرا میشد و فقط با حضور همراه مرد بیمار اجازه ترخیص می دهند . من با اینکه یک پزشک هستم و موقعیت اجتماعی خوبی در جامعه دارم و حتی به تنهایی به کشورهای دور سفر میکنم  اما به دلیل همان فرهنگ مردسالار حاکم در جامعه بعضی از کارها را به همسرم محول میکنم چون می دانم من به عنوان یک خانم بروم کارم پیش نمیرود . این چیزی نیست که مربوط به قانون باشد بلکه مربوط به فرهنگ جامعه است .

زنان باید به‌عنوان یک انسان شایسته احترام و حمایت، همواره در معرض توجه قرار ‌گیرند و از دستاوردهای آن‌ها در حوزه‌های مختلف علمی، فرهنگی و اجتماعی قدردانی شود. با این حال، واقعیت این است که بسیاری از این تبلیغات و شعارها تنها در سطح نمادین باقی می‌مانند و عملاً هیچ تغییر ملموسی در وضعیت حقوقی، اقتصادی و اجتماعی زنان به وجود نمی‌آید بلکه این تناقضات موجود در قوانین و سیاست‌ها، علاوه بر ایجاد سردرگمی و نارضایتی در میان فعالان حقوق زنان، باعث می‌شود که مسائل اصلی و واقعی زنان در ایران در سایه این شعارهای عمومی باقی بماند .

در رابطه با مهریه بالا من خودم مدرک دکترا دارم مهریه ام را 5 عدد گذاشتم اما همسرم آنرا 12 عدد رساند . در ازای آن حق طلاق ، حق سفر و حق خروج ازکشور گذاشتم . برخی از خانمها به تعداد تاریخ تولد سکه تعیین می کنند که اصلا ضمانت کننده زندگی خوب نیست و حالت معامله پیدا می کند . و مشکلات بسیاری را برای جوانان بوجود آورده است . در صورتیکه صادقانه جلو رفتند اما به دلیل افزایش قیمت طلا دچار دردسر شدند . طبق آمار 25 هزار زندانی مهریه وجود دارد . که در گوشه زندان هستند که یک فاجعه است چه پتانسیل عظیمی که بیرون از زندان می توانند فعال باشند و در زندان هستند .

یک خانم 26 ساله که شاغل است و 3 سال است که ازدواج کرده در این رابطه می گوید: زنها دیگر مثل قدیم نیستند زن از صبح که از خواب بیدار میشود باید علاوه بر بچه داری و خانه داری برای رفتن به بیرون و کار بیرون مشغول شود در آنجا که دراجتماع حضور دارد نقش یک مرد را باید بازی کند و به اندازه یک مرد کار کند و با خستگی به خانه برگردد گاها توسط شوهرش درک نشود واقعا در توان یک  زن نیست که هم در خانه و هم در بیرون از منزل کار کند. جامعه ما برای زن ارزش قائل نیست کاش جامعه به سمت و سویی برود که زنان بیشتر درک شوند . فرهنگ جامعه به این شکل است که ارزش زن هنوز شناخته نشده است . و البته این موضوع از قدیم در جامعه و فرهنگ ما بوده است من مخالف طرح اخیر مجلس هستم آیا  زنی که سالهای جوانی خودش را در خانه شوهرش جا میگذارد در زمان جدایی یا فوت همسرش بدون مهریه و پشتوانه مالی چه کار کند؟

در جامعه اززنان هیچ حمایتی نمی شود زن در دادگاه هیچ حقی ندارداز حضانت فرزند تا حق طلاق و غیره ...

متاسفانه وضعیت روحی و  روانی زنان به دلیل چالشهایی که در جامعه امروزی دارند مناسب نیست. چطور میشود یک زن همه نقشها را همزمان در زندگی بتواند اجرا کند. فرصت شغلی برای مردان بیشتر از زنان است. به نظر من در سالهای گذشته زندگی زنان راحت تر از زنان امروزی بود دغدغه کاربیرون از خانه و پول درآوردن نداشتند شما از زنی که در عرض یک هفته دسته چک اش را تمام می کند انتظار زن بودن نداشته باشید. همراه بودن زن با مرد بسیار خوب است اما به شرطی که همراه باشد نه اینکه بار مشکلات را به دوش بکشد .ستون خانواده زن است زن نباشد بنیان خانواده از هم می پاشد . زن مقدس است و بهشت زیر پای مادر است .

رضایی آقای 42 ساله شغل آزاد و متاهل می گوید پیدا کردن شغل مناسب برای خانمها سخت تر از آقایون است. در جامعه با توجه به فرهنگ حاکم بر جامعه  یک زن مستقل مشکلات بیشتری را متحمل میشودزندگی کلا چالش برانگیز است اما خانمها به دلیل اینکه نقش مادر را هم توامان دارند زندگی چالش برانگیزتری دارند. به دلیل ضعف سیستم آموزشی مادران در خانه به آموزش فرزندان خود مشغول هستند که این خود یک چالش برای یک مادر است .

بنده به عنوان یک مرد تا جای که در توانم است برای همسرم محیطی آرام و امن بوجود آورده ام . امیدوارم که نگاه جامعه به زنان عوض شود بقیه مسائل به خودی خود حل می شود .

کنعانی خانم مجرد 51 ساله  در این ارتباط گفت :در بحرانها حمایت دولت  از زنان به ویژه زنان مجرد سرپرست خانوار  خوب نبوده است . اما در مجموع شرایط خانمها نسبت به قبل بهتر شده و از وضعیت قابل قبولی برخوردارند . وی در رابطه با مهریه گفت : هر چه مهریه پایینتر باشد بهتر است . زیرا برای برخی تبدیل به تجارت شده . البته نمی توان گفت در مورد همه این موضوع صدق می کند و برخی به دلیل نبود قوانین حمایتی برای زنان و عدم حمایت خانواده مجبور به اجرای مهریه می شوند  . امیدوارم شرایط زنان بهتر شود  از جمله حمایتهای قانونی

مجتبی 36 ساله مجرد که از سال 98 ساکن کیش است گفت :" چالش خانمها به دلیل محدودیتهایی که در جامعه دارند زیاد است . اما در هر صورت مشکلات آقایان هم کم نیست و خیلی از جوانان به دلیل همین مشکلات نمی توانند ازدواج کنند . اما در مواردی میشود گفت کفه ترازو  قوانین به نفع مردان سنگین تر است .

در پایان گزارش لازم به ذکر است که اگر هدف از برگزاری روز زن و هفته زن، ارتقاء جایگاه زنان و تأمین حقوق آن‌ها است، لازم است که این اقدامات همراه با اصلاحات واقعی و اساسی در قوانین کشور صورت گیرد. اصلاحات قانونی باید به‌گونه‌ای باشند که حقوق زنان در زمینه‌های مختلف، به‌ویژه در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی و خانوادگی، به‌طور شفاف و عملی تضمین شوند. توجه به نظرات و تجارب زنان در فرآیند تصمیم‌گیری‌های قانونی و اجتماعی می‌تواند به رفع بسیاری از این تناقضات کمک کند.

به‌جای تصویب قوانینی که بر حقوق زنان آسیب می‌زند، باید اقدامات مؤثری در جهت تقویت جایگاه اجتماعی و اقتصادی آنان انجام شود تا شاهد تغییرات مثبت و پایدار در وضعیت زنان باشیم.