عمان در امتداد دریای عرب در مسیرهای جنوبی تنگه هرمز، در مقابل ایرانواقع شده است. از اواسط قرن هجدهم، سلسله آل سعید (یا بوسید) بر عمان حکومت کرده است. سلطاننشین عمان یک پادشاهی موروثی است و سلطان تنها اختیار وضع قوانین را از طریق فرمان سلطنتی دارد. در ژانویه 2020، سلطان قابوس بن سعید آل سعید، رهبر دیرینه عمان درگذشت و هیثم بن طارقالسعید، پسر عمویی که بلافاصله پس از مرگ قابوس توسط خانواده سلطنتی عمان انتخاب شد، جانشینوی شد. موقعیت جغرافیایی عمانبرای این کشور شرایطی را فراهم کرده که میتواند از اهمیت تنگه هرمز، بندر جبلعلی و سایر بنادر منطقه بکاهد وبهدلیل دسترسی به خلیج فارس ، دریای عمان، دریای عرب و اقیانوس هند موقعیت ترانزیتی فوقالعادهای برای دسترسی به شرق آفریقا،یمن و هند ایجاد می کند.موقعیت این کشور بهنحوی است که از سه طرف به دریا متصل است و دامنه آن ازیک طرف به خلیج فارس و دریای عمان میرسد و ازطرفدیگر به اقیانوس هند و دریای عرب محدود میشود. افزونبراین عمان، با سه کشور یمن، عربستان سعودی و امارات متحده عربی نیز مرز خاکی مشترک دارد و از طریق "مُسَندَم" بر تنگه هرمز مشرف است. این کشور در دهه 1970 تنها سه مدرسه،دو بیمارستان و 10 کیلومتر جاده آسفالته در کل کشور داشت و تا اواخر سال 1996 عمان کتابی بسته بود،برخی از پژوهش گرانه خاورمیانه از آن بعنوان تبت خاورمیانه یاد می کردند.

عمان پس از به قدرترسیدن سلطان قابوس دو سند چشم انداز 2020 و 2040 را تدوین کرده است.اهداف سند چشمانداز ۲0۲0 بهمیزان قابل قبولی محقق شد. با توجه به اینکه سند چشمانداز ۲0۴0 در زمان حیات سلطان قابوس و تحت نظارت وراهبری هیثمبنطارق،جانشین فعلی سلطان قابوس، نگاشته شد؛ لذا شخص سلطان هیثم بیش از هرکس دیگری بر آن مسلطاست و بر اجرای آن تعصب و اصرار خواهد داشت؛ لذا آشنایی با محورهای اصلی این سند برای شناخت مسیر آیندهعمان در زمینههای مختلف و بهخصوص جایگاه مناطق آزاد و ویژه اقتصادی این کشور اهمیت دارد.

سند چشم انداز به تصمیم سلطان قابوس در سال 2013 شکل گرفت و همان گونه که پیش از این گفته شد ریاست پیشبرد سندبرعهده سلطان هیثم ، سلطان فعلی بوده است. سند چشم انداز به تنوع سازی اقتصاد عمان و دورکردن کشور از درآمدهای نفتی در بلند مدت متمرکز است. عمان مانند  سایر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس (عربستان سعودی، قطر، امارات متحده عربی،بحرین و کویت، بیشتر درآمد دولتی خود را از طریق تولید و صادرات هیدروکربن بهدست می‌آورد.در سال 2022، نفت و گاز 78 درصد از درآمدهای دولت رابه خود اختصاص داده است.

سند چشم انداز بر سه محور انسان و جامعه، اقتصاد و توسعه و حکمرانی و ایفاء نقش سیاسی استوار است. اهداف بیست ساله سند را می توان در چند محور خلاصه کرد: ایجاد تحول در 5 بخش محوری اقتصادی (گردش گری ،پشتیبانی،صنعت گازی، ماهیگیری، معدن داری) ، استفاده از موقعیت جغرافیایی منحصر بفرد کشور به عنوان قلب مسیر تجارت جهانی، مشارکت بخش های غیر نفتی به نسبت93 درصد از تولید ناخالص داخلی، افزایش سرمایه گذاری خارجی تا 10درصد از تولید ناخالص داخلی، دستیابی به رشد میانگین 6درصدی و اشتغال عمانی ها در بخش خصوصی تا 42درصد نیروی کار.همچنین پادشاهی عمان، بخش های گردش گری، لجستیک و حمل ونقل،صنایع، شیلات و کشاورزی و معدن را به عنوان پیشران های توسعه سند چشم انداز 2040معرفی کرده است.

در این سند مناطق آزاد و ویژه،شهرهای صنعتی و پایانه های صادراتی و وارداتی به عنوان بخش زیرساختی تجاری، صنعتی،عمرانی و بستر جذب سرمایه گذاری خارجی مورد توجه قرارگرفته است.پیش بینی می شود که تا سال 2040  سه منطقه آزاد جدید وبیش از۴0 شهر صنعتی جدید،16شهرک صنعتی و مناطق تولیدی در نقاط کلیدی عمان ایجاد شود. در آگوست 2020 با فرمان سلطنتی برای نظارت بر منطقه ویژه اقتصادی در دقم، منطقه آزاد المزونه،منطقه آزاد صلاله، منطقه آزاد صحار و هر منطقه آزاد و ویژه اقتصادی دیگری که در طول برنامه های توسعه در کشور تأسیسخواهدشد،اداره عمومی مناطق ویژه اقتصادی و مناطق آزاد (OPAZ) راه اندازی شد. این اداره برای جذب سرمایه گذاران خارجی ،مشوق های مالیاتی (معافیت مالیاتی شرکت های بزرگ و دارای شخصیت حقوقی به مدت 30 سال)، هزینه های دولتی کمتر(عدم نیاز به حداقل سرمایه اولیه )، استفاده از زمین با ضوابط خاص، مشوق های مالیاتی و گمرگی ( عدم اعمال عوارض گمرگی برکالاهای وارده و صادره از مناطق آزاد و معافیت های طولانی مدت مالیاتی )، برگشت بدون محدودیت سرمایه به کشور مبدا، مالکیت 100درصد خارجی شرکت ها در مناطق آزادو ویژه، عدم نیاز به حداقل سرمایه اولیه در مناطق آزاد ، انجام فعالیت تجارتی و صنعتی در این مناطق بدون نیاز به به عامل و کارگزار داخلی در خاک عمانودسترسی به سرمایه برای شرکت های واجد شرایط در بخش هایی مانند لجستیک، گردش گری، معدن، صنایع و ماهیگیری ارائه می کند.

اداره عمومی مناطق ویژه اقتصادی و مناطق آزاد هم اکنون مدیریت مناطق آزاد و ویژه اقتصادی و عمان را برعهدهدارد.در عمان سه منطقه آزاد، یک منطقه ویژه و 9 شهر صنعتی وجود دارد.مدیریت شهرک صنعتی زیر نظر سازمان عمومی شهرک های صنعتیاست.سه منطقه صحار، صلاله و المزیونه به همراه منطقه الدقم مناطق آزاد و ویژه عمان را تشکیل میدهند. علاوه برآن پارک فناوری عمان( معروف به واحه دانش مسقط) هم در چهارچوب شهر صنعتی که به آن مدائن گفته می شود ، مشغول به فعالیت است. منطقه صحار در شمال، منطقه الدقم در شرق و صلاله و المزیونه در جنوب عمان قرار دارند. در ادامه به بررسی هرکدام از این مناطق پرداخته میشود. در ابتدای سال ۲0۲۲ با دستور سلطان قابوس مقرر شد فرودگاههای مسقط، صحار، صلاله نیز تبدیل به مناطق آزاد شوند. به طورکلی در مناطق آزاد و ویژه عمان بیش از 800 شرکت فعال وجود دارد و بیش از ۳6 هزار نفر در آنجا مشغول بهکار هستند.

بندر و منطقه آزاد صحار

شهرستان صُحاریکی از شهرستان‌های استان باطنه شمالی در منطقهٔ باطنه است. در ۲۴۰ کیلومتری شمال شهر مسقط، پایتخت عمان، واقع شده‌است.جمعیت این شهر ۱۰۴٬۳۱۲ نفر است. شهر صُحار در دوران قدیم از مهم‌ترین مناطق تولید مس و صادرات آن بوده‌است.صُحار زمانی یکی از بزرگ‌ترین بنادر تجارتی منطقه به‌شمار می‌آمد، تا جایی که با دو بندر بزرگ آن دوران، سیراف و بصره، رقابت داشته‌است.

بندر و منطقه آزاد صحار یک بندر اعماق دریا و منطقه آزاد مجاور در خاورمیانه است که در صحار، در میانه راه بین دبی و مسقط واقع شده است.

بندر و منطقه آزاد صحار یکی از سریع ترین بنادر در حال رشد در جهان است. این بندر و منطقه آزاد در عمان در نزدیکی تنگه هرمز و رو به دریای عرب واقع شده است و در یکی از مهمترین مسیرهای کشتیرانی جهان قرار دارد.دسترسی بدون مانع دریایی، امکانات لجستیک مدرن برای انواع مختلف بار و ارتباطات جاده ای، ریلی و هوایی به کشورهای حاشیه خلیج فارس، صحار را به یک هاب لجستیکی هوشمند تبدیل کرده است.

 این بندر منافع بین المللی قابل توجهی را در منطقه آزاد وشهرک صنعتی صحار به ارمغان آورده است. منطقه آزاد صحار در مجاورت منطقه صنعتی صحار قرار دارد. بندر صحار تاکنون 27 میلیارد دلارسرمایه گذاری را به خود جذب کرده است. ازاین رو صحار تبدیل به یکی از بنادر و مناطق آزاد با رشد سریع در سراسر جهان شده و خود را در مرکز مسیرهای تجارت جهانی میان آسیا و اروپا قرار داده است. در اصل ، بندر در مجاورت سه خوشه صنعتی در حوزه فلزات، پتروشیمی و ۳لجستیک بنا شده است. اخیرا چهارمین خوشه صنعتی با ایجاد منطقه غذایی به بندر صحار اضافه شده استاین منطقه از مزیت موافقتنامه آزاد تجاری عمان با آمریکا و سنگاپور بهره می‌برد.منطقه آزاد صحار امتیازهای زیادی در اختیار سرمایهگذاران قرار میدهد برای مثال میتوان به اجاره انبارهای از پیش ساخته شده و دفاتر تجاری با ۱00 درصد مالکیت خارجی، عدم پرداخت عوارض (تعرفه) واردات، عدم پرداخت تعرفه صادرات مجدد (صفر درصد) ، عدم دریافت مالیات بر درآمد شخصی و معافیت شرکتها از پرداخت مالیات تا ۲۵ سال اشاره کرد.

منطقه آزاد صلاله:

شهرستان صَلالهبزرگ‌ترین شهر و همچنین مرکز استان ظفار است. صلاله، شهری است بندری که از دو منطقهٔ خشک کوهستانی در شمال، و جنگلی و ساحلی در جنوب تشکیل شده‌است.صلاله دومین شهر بزرگ عمان است. جمعیت این شهر و حومهٔ آن در سال ۲۰۰۹ میلادی برابر با ۱۹۷٬۱۶۹ نفر و در سال ۲۰۱۶ برابر با ۳۴۰٬۸۱۵ نفر گزارش شده‌است. این شهر، زادگاه پادشاه پیشین ، سلطان قابوس است.

دولت عمان به منظور توسعه جنوب این کشور که منطقه خاصی به شمار می رود و همچنین به منظور بهره برداری مناسب از ظرفیت های موجود این منطقه، صلاله را تبدیل به منطقه آزاد اقتصادی کرد.

این منطقه از سال2005-2006 تاسیس شد و هنوز در دست توسعه می‌باشد با اتمام پروژه های توسعه ای  مساحت آن 19 کیلو متر مربع خواهد بود.منطقه آزاد صلاله دارای بندری است که دومین بندر تجاری عمان بهحساب میآید. این بندر خطوط کشتیرانی مختلفی با سراسر دنیا دارد که میتوان آن را موتور محرک توسعه جنوب عمان دانست. مقرر شده است تا سال ۲0۲8 بیش از 7 میلیارد دلار در منطقه آزاد اقتصادی صلاله سرمایهگذاری شود.منطقه درکنار مسیرهای استوایی واقع شده است و همچنین به فرودگاه و بندر بین المللی صلاله دسترسی دارد.

منطقه آزاد در زمینی به مساحت 1848.19 هکتار در دو قطعه بزرگ در مجاورت بندر ایجاد شده است. دولت عمان زمین را برای مدت 50 سال به شرکت منطقه آزاد صلاله اجاره داده است . این منطقه آزاد از نظر هزینه های نیروی کار، تاسیسات و زیرساخت، از سایر مناطق آزاد عمان از قیمت های رقابتی تری برخوردار میباشد.این منطقه چشم انداز و ماموریت خود را قطب پیشرو جهانی برای فعالیت های صنعتی و لجستیکی با کیفیت و ایجاد یک مشارکت طولانی مدت با مشتریان خود با ایجاد یک زیرساخت پیشرفته در یک مکان منحصر به فرد با انگیزه های جذاب، محیط امن و خدمات قابل اعتماد تعریف کرده است.

منطقه آزاد صلاله دارای خدماتی از قبیل معافیت کامل مالیات بر درآمد تا ۳۰ سال، حقوق و عوارض گمرکی صفر، سرمایه گذاری با هر مبلغی بدون کف و مالکیت کامل شرکت برای خارجیها میباشد.تمرکز این منطقه برای سرمایه گذاری در بخش های مواد شیمیایی، فرآیندی، ساخت و تولید، مونتاژ و حمل و نقل است.

منطقه آزاد صلاله شهرت عالی  در ساده سازی کارها برای سرمایه گذاران خود به دست آورده است. در واقع، ثبت نام باپردازش برای ثبت شرکت در 60 دقیقه انجام می شود.

منطقه آزاد المزونه:

  منطقه آزاد المزونه یک منطقه آزاد است که در سال 1999 در عمان به عنوان منطقه تجاری، منطقه ظفار در ولایت المزیونه تأسیس شد. این کشور در جنوب غربی عمان در مرز یمن واقع شده است. با فرمان سلطنتی ، تمام ویژگی‌های یک منطقه آزاد به آن داده شده است. معافیت ها و تسهیلات زیادی برای مشاغل فعال در منطقه آزاد ارائه می شود. منطقه آزاد المزونه حدود 4.5 میلیون متر مربع مساحت دارد. در سال 2010 قرارداد سرمایه گذاری بلندمدت بین مؤسسه عمومی شهرک های صنعتی و شرکت گلدن هالا برای توسعه و بهره برداری به مساحت 3 میلیون متر مربع منعقد شد.

المزونه برخلاف مناطق  آزاد و ویژه عمان، ساحلی نیست و دسترسی مستقیم به دریا ندارد.منطقه المزونه با هدف ایجاد روابط تجاری با یمن ساخته شده است. عمان و یمن 288 کیلومتر مرز مشترک دارند. این منطقه ۴ کیلومتر با مرز یمن و ۱۴ کیلومتر با اولین شهر یمن یعنی "شحن" فاصله دارد.این منطقه آزاد به منظور سرمایه گذاری غیرعمانی ها برای تجارت با یمن ایجاد شده است. این منطقه ۳ میلیون مترمربعی، تاکنون 650 میلیون ریال عمانی سرمایه را در حوزه های مختلف به خود جذب کرده است.براساس اظهارات مسئولان این منطقه ،تاکنون 160 شرکت ثبت شده در المزونه  فعالیت دارند که بخشی از آنها در صنایع سنگین فعال هستند. از منطقه المزیونه در سال 2019 در حدود 450 هزار تن کالا جابه جا شده و گفته می شود این رقم در سال 2020 به 600 هزارتن رسیده است.

برای جذب سرمایه گذاری خارجی، سلطان نشین عمان بسته ای از معافیت ها و مشوق های ویژه المزونه را به شرح زیر ارائه می دهد: معافیت سود از مالیات بر درآمد به مدت 30 سال بدون نیاز به ارائه اظهارنامه درآمد. تامین، گردش و انتقال ارزها و ورود سرمایه به سهولت.معافیت از قانون نمایندگی تجارت. معافیت از عوارض گمرکی. واردات کلیه کالاهای مجاز در گردش در کشور. معافیت از شرط حداقل سرمایه گذاری و آزادی استفاده از ارز. 100% مالکیت سرمایه.اجازه دادن به نیروی انسانی یمنی برای کار بدون ویزا. کاهش نرخ استخدام نیروی انسانی عمانی به جای 30 درصد به 10 درصد. تایید اظهارات گمرک یمن در مورد کالاهای وارداتی از یمن. صدور گواهی مبدا. اعطای گواهی مبدا ملی به کارخانه های منطقه آزاد. تسهیل روند اعطای اقامت و ویزا برای سرمایه گذاران غیر عمانی.

منطقه ویژه اقتصادی دقم

در فاصله 550 کیلومتر مربعی مسقط، پایتخت سلطنت عمان، و در استان الوسطا در مرکز کشور، منطقه ویژه اقتصادی در دقم (SEZAD) واقع شده است. منطقه ویژه اقتصادی دوقم با مساحت 2000 کیلومتر مربع، بزرگترین منطقه در خاورمیانه و شمال آفریقا و یکی از برجسته ترین مقاصد سرمایه گذاری در سطح منطقه ای و بین المللی است.

SEZAD با چنین موقعیت عالی که مشرف به دریای عرب و اقیانوس هند است، نزدیک به خطوط کشتیرانی جهانی است که این منطقه آزاد را به فرصتی عالی برای کسانی که مایل به سرمایه گذاری در بخش لجستیک هستند تبدیل می کند. این منطقه آزاد نه تنها یک مکان عالی برای لجستیک است، بلکه می‌تواند پروژه‌هایی را در بخش صنعتی و همچنین گردشگری، تجارت و توسعه املاک و مستغلات در بر بگیرد.این منطقه شامل 8 بخش اصلی شامل بندر، حوضه خشک کشتی، ۲ پالایشگاه نفت، فرودگاه، مجموعه صنایع بزرگ و کوچک ، صنایع سنگین و سبک، ناحیه بازرگانی و مسکونی، مجموعه توریستی و سرزمین خدمات لجستیکی است.

دقم مزایای رقابتی زیادی دارد که برنامه ریزی شده است این منطقه نهتنها تبدیل به هاب عمان، بلکه هاب حوزه خلیج فارس و دریای عرب شود . همچنین مقرر شده این منطقه تبدیل به مجتمع صنایع پیشرفته پتروشیمی شود تا به عنوان منابع مطمئن گاز و نفت مورد استفاده قرار گیرد. درواقع برنامه ریزی شده است بزرگترین مخازن ذخیره نفتی جهان در این منطقه تعبیه شود. به دلیل نزدیکی منابع گازی استان الوسطی به این منطقه، قرار است دقم به خانه صنایع تولید عمان که از مزیت گاز در دسترس برخوردار است تبدیل شود. دقم از دیرباز به دلیل منابع شیلات غنی آن معروف بوده؛ از اینرو یکی دیگر از اهداف دقم، تبدیل شدن این منطقه به هاب صنایع فراوری شیلات و پروژه های کشاورزی است. جذب توریسم نیز یکی دیگر از اهداف مدیران این پروژه است. دولت چین در این منطقه سرمایه گذاری های سنگینی انجام داده است. در همین راستا در سال 2017 به عمان 3.6 میلیارد دلار برای توسعه دقم وام داده است. همچنین یک پارک صنعتی در بندر دقم را تامین مالی کرده است. براساس گزارش وزارت امورخارجه امریکا تا سال 2020 چین پنجمین سرمایه گذارخارجی بزرگ در عمان بوده است.

  سرمایه گذاری های داخلی و خارجی در منطقه دقم با این هدف انجام می شود تا این منطقه نه تنها تبدیل به هاب عمان، بلکه هاب حوزه خلیج فارس و دریای عرب شود . همچنین مقرر شده این منطقه تبدیل به مجتمع صنایع پیشرفته پتروشیمی شود تا به عنوان منابع مطمئن گاز و نفت مورد استفاده قرار گیرد. درواقع برنامه ریزی شده است بزرگترین مخازن ذخیره نفتی جهان در این منطقه تعبیه شود. به دلیل نزدیکی منابع گازی استان الوسطی به این منطقه، قرار است دقم به خانه صنایع تولید عمان  که از مزیت گاز در دسترس برخوردار است تبدیل شود. دقم از دیرباز به دلیل منابع شیلات  غنی آن معروف بوده؛ از این رو یکی دیگر از اهداف دقم، تبدیل شدن این منطقه به هاب صنایع فراوری شیلات و پروژه های کشاورزی است. جذب توریسم نیز یکی دیگر از اهداف مدیران این پروژه است.

برخی از پژوهش گران با اجرای دو سند 2020 و 2040 عمان وبهره مندی اصولی و مدبرانه از ظرفیت مناطق آزاد و ویژه اقتصادی  این کشور را که در زمان نه چندان دور بعنوان "تبت خاورمیانه" می نامیدند ، هم اکنون بخاطر نقش موثرو برجسته آن در حل وفصل مناقشات منطقه ای و موفقیت چشم گیر در جذب سرمایه های خارجی بعنوان "سوئیس خاورمیانه" نام می دهند. این مسیر طی 50سال طی شده است وعمان همچنان به اهداف بلند خود در قالب سند2040چشم دوخته است.